NL
Zelfs de volmaakte wereld van de toekomst, waar geen vlees wordt gegeten en je les kunt krijgen van Einstein en Nietzsche zelf, is niet voor iedereen bevredigend. Ewoud Kieft biedt in zijn romandebuut De onvolmaakten heel veel stof tot nadenken.
Ewoud Kieft© Stephan Vanfleteren
Zou het dan toch nog iets worden met literaire sciencefiction in ons taalgebied? Na Concept M van Aafke Romeijn duikt deze rubriek voor de tweede keer de toekomst in: historicus Ewoud Kieft, bekend als columnist en auteur van non-fictie, schetst in zijn fictiedebuut De onvolmaakten een wereld waarin een soort “dictatuur van het goede” is tot stand gekomen, na de crisis van 2035 die de wereld tot aan de rand van de afgrond bracht.
De leiders van die nieuwe wereld hebben geleerd van de levensstijl die de oude versie vervaarlijk deed wankelen. Er wordt geen vlees, kaas, alcohol of andere drugs meer geconsumeerd, veeteelt en fossiele brandstoffen zijn verboden, mensen wonen in zelfbedruipende coöperaties. Alles wat potentieel de planeet kan vernietigen, wordt uit het leven verbannen, behalve de mens zelf uiteraard, die dankzij een andere levensstijl langer leeft dan ooit. Hier en daar wordt wel nog een oogje dichtgeknepen. Er bestaan illegale marktplaatsen voor de achterhoede, mensen voor wie de transitie toch iets te snel is gegaan, zij die de Implementatie bewust of onbewust hebben gemist.
Kieft filosofeert vrijuit over de goede en kwade kanten van zijn ‘dictatuur van het goede’
Uiteraard speelt technologie een belangrijke rol in die nieuwe wereld. Via oordopjes en lenzen kun je verdwijnen in de Yitu, een geavanceerde spelconsole, waardoor de grens tussen het echte en virtuele leven zeer fluïde is geworden. De Yitu is evengoed een leeromgeving, waar je in etoniaanse omstandigheden les kunt volgen bij Einstein en Nietzsche en andere knappe koppen uit het verleden. Studie en vermaak lopen zo in elkaar over. Via dezelfde lenzen en oordopjes kunnen sommigen ook contact maken met Gena, een zelflerend algoritme dat dient als permanente, persoonlijke lifecoach. Gena fluistert je goede raad in, herinnert je aan afspraken, geeft levensadvies, wat vooral bij wankele mensen met aanleg voor depressie een hulp kan zijn. Maar Gena waagt zich ook al eens aan een tip voor een geliefde. Want ook in de toekomst hunkert de mens naar echt, fysiek contact, de dates in de Yitu alleen zijn niet zaligmakend.
Dat leren we allemaal dankzij het verhaal van Cas, een dertiger die als jongen door zijn ouders al snel aan zijn lot (lees: de Yitu en vooral Gena) werd overgelaten. Gena is zijn begeleider sinds zijn prille puberteit, en heeft zijn hele evolutie gevolgd en mee vormgegeven. Gena brengt daarover verslag uit op een vergadering met ambtenaren die niet alleen het leven van Cas tot dan toe moeten beoordelen, maar ook de begeleiding en impact van Gena.
Die vergadering is een fijne vondst. Ze loopt als een rode draad door het boek, en laat Kieft toe om vrijuit te filosoferen over de goede en kwade kanten van de dictatuur van het goede die hij zelf heeft gecreëerd, en de manier waarop de orde moet worden gehandhaafd. Maar zoals 1984 van George Orwell toch vooral ging over de gevaren die in 1948 al op de roer lagen, zo is De onvolmaakten
een glimp van een toekomst die misschien minder veraf is dan ze op het eerste gezicht lijkt. Dat is wat sterke sciencefiction onderscheidt van banale sciencefiction.
Ook in de toekomst blijft de tragiek van de mens dat hij uiteindelijk tot zichzelf is veroordeeld
Dat het boek daardoor handelt over de impact van technologie op ons leven, en of die zelflerende algoritmes ons echt zullen helpen om betere mensen te worden, ligt ietwat voor de hand. Maar Kieft maakt zijn toekomstige wereld erg geloofwaardig, de kracht van het boek ligt in de manier waarop de discussies van nu ook in de toekomst spelen, ondanks al die veranderingen.
Intelligente algoritmes of niet, revoluties leiden niet altijd tot wat ze beloven. En soms kun je verliezen, individueel of collectief, ook al heb je nog zo hard gevochten om iets te realiseren waarvan je geloofde dat het de wereld beter zou maken. Ook in een toekomst waarin “het goede” tot doel op zich is verheven, blijft de tragiek van de mens dat hij een sociaal wezen is dat uiteindelijk tot zichzelf is veroordeeld. Of de keuzes die we kunnen of willen maken die tragiek verhevigen dan wel verzachten, ook daarover gaat De onvolmaakten.
In zijn fictiedebuut kan Kieft niet verstoppen dat hij een historicus is. Soms heeft hij iets te veel woorden nodig, en soms bekruipt je het gevoel dat hij iedere actuele discussie in zijn toekomstvisie probeerde te verwerken, waardoor niet alle ideeën even voldragen zijn uitgewerkt. Maar anderzijds maakt dat De onvolmaakten
ook weer tot wat het is: een rijk boek vol prikkelende gedachten, soms erg geestig, soms verontrustend, vaak spannend. Want Ewoud Kieft weet wel hoe hij een boeiend verhaal moet vertellen, met de nodige plotwendingen en verrassingen. En met meer dan voldoende stof om na te denken over welke richting we uitgaan als mensen.
Ewoud Kieft, De onvolmaakten, De Bezige Bij, Amsterdam, 2020, 336 p.
nl
