de franse nederlanden, geschiedenis

De slag bij Bouvines was een mijlpaal voor Frankrijk als natie

In onze reeks over oorlogssites in Noord-Frankrijk en de Pas-de-Calais trekken we naar Bouvines. Hier haalde de Franse koning in 1214 een beslissende slag binnen.

Ons volgende strijdtoneel ligt discreet aan de rand van het dorp, langs de route départementale 90 te midden van de velden. Het kapelletje heeft zijn naam te danken aan de paar hoge bomen die het belommeren: de Chapelle aux arbres, de Boomkapel. Volgens een plaatselijke legende zouden aan de voet ervan enkele soldaten begraven liggen die sneuvelden tijdens het militaire treffen van 1214. Volgens een andere legende zou koning Filips Augustus hier door de vijand uit het zadel zijn geslagen, waarna hij toch nog op briljante wijze het tij wist te keren.

Meer dan achthonderd jaar later wordt de slag bij Bouvines beschouwd als een mijlpaal voor de natie Frankrijk. Waarom was deze slag zo beslissend? Om dat te begrijpen schetsen we even de historische context. In 1214 is Jan zonder Land al een vijftiental jaar aan de macht in Engeland. De gebieden die hij op het vasteland is verloren wil hij heroveren: het hertogdom Normandië en de graafschappen Maine, Poitou en Anjou. Hij slaagt erin om een coalitie te vormen met zijn halfbroer, Willem van Salisbury, en vooral met zijn neef, Otto IV, keizer van het Heilig Roomse Rijk. Ook van de partij zijn de graaf van Boulogne, Reinoud van Dammartin, en de graaf van Vlaanderen, Ferrand van Portugal. Die laatste ziet een mogelijkheid om zich van het Franse juk te bevrijden.

Maar de Franse koning Filips Augustus heeft niet bepaald de intentie om dit zomaar te ondergaan. Hij trommelt de gemeentemilities uit het noorden van Frankrijk op en trekt met dat leger naar het graafschap Vlaanderen. Het wapentreffen vindt plaats in Bouvines, tussen Rijsel en Doornik, op zondag 27 juli 1214. De Kerk mocht dan wel van oudsher verboden hebben om op zondag te vechten, toch koos Otto die dag om de Franse achterhoede aan te vallen.

Het is moeilijk om een duidelijke schatting te maken van de aanwezige troepenmacht. Waren het 8.000 man aan elke zijde, ruiters en voetvolk samen? In ieder geval vochten de manschappen op drie fronten tegelijk. Op het centrale front stond Filips Augustus tegenover keizer Otto. Volgens de kronieken viel de Franse koning van zijn paard en werd hij gered door zijn ridders. Het gaf hem de energie om de tegenaanval in te zetten en de slag in zijn voordeel te doen keren. De vijanden sloegen op de vlucht en Frankrijk haalde de overwinning binnen.

Bouvines wordt vanaf dan een datum om te herinneren. Het koninkrijk blijft na 1214 verder groeien. En aan de koning valt een prestige te beurt dat hij volledig te danken heeft aan de onverhoopte overwinning die hij wist binnen te rijven, met een leger van gemeentemilities dan nog wel. In de negentiende eeuw werd er maar al te graag teruggegrepen naar dit verhaal, toen de Derde Republiek (opgericht in 1870) op zoek was naar daden en helden om zich mee te identificeren.

Zo werd Bouvines het symbool van een ontluikend nationaal gevoel. In de tweede helft van de negentiende eeuw tooide het anders bescheiden dorp zich met verwijzingen naar het glorieuze wapenfeit. Er kwam bijvoorbeeld een obelisk die nog steeds te vinden is naast het oorlogsmonument ter nagedachtenis aan de gesneuvelden van 1914 én van 1214. En ook een neogotische kerk, waar je het verloop van de veldslag kunt aflezen op eenentwintig gebrandschilderde ramen ontworpen door Emmanuel Champigneulle. Zeventien kilometer verder, in Mons-en-Pévèle, een plaatsje waar in 1304 een andere beroemde veldslag plaatsvond, is er in de mediatheek een kleine ruimte met informatie over beide veldslagen.

Mediatheek van Mons-en-Pévèle (open op woensdag, zaterdag en zondagnamiddag)

• Bouvines