De pracht en praal van een koninklijke ontmoeting

Terwijl de onderhandelingen over de Brexit volop bezig zijn, herdenken we de vijfhonderdste verjaardag van “de eerste Europese top”. In 1520 dook op het platteland bij Calais plots een tijdelijke stad op. De Engelse koning Hendrik VIII en de Franse koning Frans I ontmoetten elkaar voor diplomatiek overleg in wat de geschiedenis zou ingaan als het Goudlakenkamp. Die ontmoeting bleef in het geheugen gegrift, meer om zijn pracht en praal dan om zijn politieke gevolgen.

Een paleis opgetrokken uit hout, met het effect van baksteen en natuursteen, over de helft van de oppervlakte kostbare glas-in-loodramen en op de grond immense Byzantijnse tapijten. Een fontein waar witte en rode wijn uit komt. Honderden tenten zover het oog reikt: van grenen-, eiken- of notenhout en van dennen uit Auvergne en Forez. Ze zijn versierd met gouden appelen en banieren, maar het luisterrijkst is wel de tent van de Franse koning: 36 meter hoog, gemaakt van zijde uit Tours en bedekt met leliebloemen van goudborduursel uit… Italië. Een standbeeld van de heilige Michaël, beschermheilige van Frankrijk, torent erbovenuit…

In de lente van 1520 kreeg het platteland bij Calais een aanblik zonder voorgaande in de plaatselijke geschiedenis. Tussen Guînes en Ardres verrees, met dank aan duizenden leerling-naaisters uit Frankrijk en Engeland, een heus stadje op de Frans-Engelse grens (van 1347 tot 1558 stond de streek van Calais onder Britse heerschappij).

Vanwaar dit grote vertoon van middelen? Tussen de Engelse koning Hendrik VIII en zijn Franse collega Frans I vond een topontmoeting plaats. Pacifistische theorieën hadden de wind mee. Bovendien had Frans i er financieel gezien alle belang bij om over vrede te onderhandelen: het jaar tevoren had hij, hoe diep hij er ook voor in de beurs had getast, naast de verkiezing tot keizer gegrepen, ten gunste van Keizer Karel V. Zijn achterliggende bedoeling was ook om te voorkomen dat de Engelse monarch een bondgenootschap zou sluiten met Keizer Karel, want dan zou het Franse koninkrijk de facto in een isolement komen te zitten.

Tentoonspreiding van luxe

Vandaar het plan om deze diplomatieke ontmoeting te beleggen. En wel vóór de zomer, want de Franse koningin is zwanger en kan na de zomer niet meer op reis. Het treffen is vooral een grootschalige competitie waarin elk van beide monarchen (Frans is 25, Hendrik 28) zijn macht, krijgskunst, moed en vrijgevigheid kan etaleren.

Van 7 tot 24 juni, de duur van het eigenlijke Goudlakenkamp, is er luidens de toenmalige kronieken een nooit gezien vertoon van pracht en praal. ‘Misschien wel voor het eerst is er zoveel rijkdom te zien,’ bevestigt Charles Giry-Deloison, professor moderne geschiedenis aan de Universiteit Artesië, die in 2012 een boek schreef over het kamp (1520, Le Camp du Drap d’Or : La rencontre d’Henri VIII et de François I^er, Somogy). Het was al duidelijk voor het paleis en de tenten, maar de catering blijft niet achter. Er is eten voorzien voor de vijftien- à twintigduizend aanwezigen. De banketten zijn overdadig en in de door historici bestudeerde rekeningenboeken is alleen al voor een weekend sprake van tweeduizend schapen en zevenhonderd zeepalingen. De wijn komt uit Bourgogne en Gascogne, bier en kruidenwijn zijn onbeperkt beschikbaar.

Tussen beide kampen worden geschenken uitgewisseld: gouden en zilveren vaatwerk, juwelen, wapenrusting

Er wordt gedanst, er zijn steekspelen te paard, er is vuurwerk… ‘Ook de muziek was erg belangrijk, er waren wedstrijden tussen musici,’ merkt professor moderne geschiedenis aan de Universiteit van Tours Pascal Brioist op. Hij publiceert in mei een biografie van Frans i bij Presses Universitaires de France. ‘Frans I kwam met componist Jean Mouton, Hendrik viii met componist Robert Fayrfax. Deze ontmoeting heeft de allures van een ridderroman…’ Er worden – soms gekostumeerde – bals gehouden. Overigens zijn er over de hele lijn schitterende gewaden te zien, vertelt Charles Giry-Deloison: ‘De heren laten kleren maken van goud en zijde (“goudlaken”), terwijl zij daar normaal gezien het recht niet toe hebben: het dragen van luxekledij is streng geregeld en is voorbehouden aan de machtigen van het koninkrijk.’

Tussen beide kampen worden geschenken uitgewisseld: gouden en zilveren vaatwerk, juwelen, wapenrusting. Dit grootscheepse propagandagebaar kost een vermogen: de Franse koning en enkele leenheren hebben leningen moeten aangaan om hun Britse confraters te imponeren.

Ondanks de Frans-Engelse rivaliteit is de sfeer behoorlijk goed, stipt Charles Giry-Deloison aan: ‘Vóór de ontmoeting was er enorm veel wantrouwen, beide entourages vreesden voor confrontaties. Maar uiteindelijk verliep alles goed en beide monarchen kunnen het met elkaar vinden.’ Ze halen zelfs een paar grappen uit: op 17 juni brengt Frans I Hendrik VIII in de vroege ochtend een verrassingsbezoek in zijn kamer! ‘Een paar dagen later doet Hendrik VIII hetzelfde.’

Resultaat vrijwel nihil

Hoe dan ook is het resultaat van dit vertoon van luxe… nihil. Er wordt een vage huwelijksbelofte tussen de dauphin (op dat moment drie jaar) en Mary Tudor (vier) ondertekend, maar die wordt nooit nagekomen. Er komt geen enkel concreet verbond voort uit de ontmoeting. Komt dat doordat Hendrik VIII een worstelwedstrijd met Frans I verloor? ‘Ik kom er niet achter of dat apokrief is,’ geeft Pascal Brioist toe. ‘Ik heb grote twijfels bij die anekdote.’ Hoe het ook zij, een paar dagen later… ontmoet Hendrik VIII Keizer Karel in Grevelingen (Gravelines), en het jaar daarop sluit hij met hem een bondgenootschap!

Het Goudlakenkamp, dat soms als de eerste Europese top in de geschiedenis wordt bestempeld – wat beslist overdreven is, merkt Pascal Brioist op, de omschrijving ‘een groot diplomatiek moment’ is beter op zijn plaats – heeft dus nergens toe gediend… ‘We moeten ons terugverplaatsen in de context,’ aldus Charles Giry-Deloison. ‘Auteur en diplomaat Jean Giraudoux noemde de vrede “het interval tussen twee oorlogen”. We zitten in een wereld van oorlogen en machtsverhoudingen.’ Zelfs al waardeerden de vorsten elkaar en hadden zij in 1532 trouwens een nieuwe ontmoeting, tussen Calais en Boulogne. Het is de laatste ontmoeting tussen de Franse en Engelse vorst tot… 1843, met het semi-officiële bezoek van koningin Victoria aan koning Lodewijk Filips in diens kasteel van Eu in Normandië!

Niets meer van over

Van het Goudlakenkamp blijft heden ten dage niets meer over, alles is achteraf ontmanteld. Het hout diende voor de vestingwerken van Ardres, om het stadje te beschermen tegen toekomstige aanvallen van Keizer Karel. De artillerie van Frans I heeft ook het geraamte van de tenten en paviljoenen hergebruikt. Later is in Balinghem een gedenksteen opgericht op de vermeende plek van de ontmoeting, en in de klokkentoren van Guînes is een museumruimte gewijd aan de memorabele ontmoeting van een half millennium geleden.

In principe stond in Guînes op 5, 6 en 7 juni een klank-en-lichtspel gepland, maar de Covid-19-epidemie kwam ertussen. Het spektakel wordt uitgesteld tot betere tijden.

Lees hier meer over het Goudenlakenkamp.