literatuur

‘De papieren man’: woelige weken in letterland

‘De papieren man’ zit op het vinkentouw voor de literaire actualiteit in Vlaanderen en Nederland en maakt regelmatig een round-up. Deze keer heeft hij het onder meer over het succes van Stefan Hertmans’ nieuwste, manuscriptendrukte bij uitgevers, rumoer in de bibliotheekwereld, perikelen bij Boek.be, vertalers en uiteraard véél prijzenmanna.

Uitgeverijen worden overstelpt met manuscripten

Uitgeverijen worden overspoeld door schrijvers in spe die hen “ongevraagde manuscripten” toesturen. Het lijkt erop dat Nederland en Vlaanderen tijdens de lockdown massaal aan het schrijven is geslagen. Podium-uitgever Joost Nijsen bond de kat de bel aan op Facebook. “Soms is dat het effect van een bestseller (bij Podium onder andere Arjen Lubachs Stoorzender), maar ik krijg de indruk dat het een effect is van corona en thuiswerken, en werkloosheid onder zzp’ers (zelfstandigen, DPM) in de culturele sector.” Ook andere uitgeverijen merken het fenomeen, terwijl ook selfpublishing-uitgeverijen tot 30 procent meer amateur-schrijvers over de vloer krijgen. Bij literaire tijdschriften vallen overigens dezelfde tendensen waar te nemen.

Rumoer in de Vlaamse bibliotheekwereld

De Antwerpse bibliotheken moeten transformeren tot ontmoetingsplekken, zo is aangekondigd, en er wordt klantgerichter gewerkt, meldt de VRT. Tiens, waren ze dat niet al? Ze lanceren een innovatief strategisch plan voor de periode 2020-2025, met “een aanpak op maat en de focus op leesplezier, taal- en cultuureducatie en competentieontwikkeling”. Zo wordt maximaal ingezet op geletterdheid, mediawijsheid en participatie, klinkt het nogal vaag.

“We moeten bibliotheken niet meer vol proppen met boeken. Maar maak er een ontmoetingsplek van waar je van alles kan doen”, zegt Mieke Van Geel, programmaleider Openbare Bibliotheken bij de Stad Antwerpen. “Betrek bezoekers ook bij het samenstellen van de collectie. Laagopgeleide mensen voelen zich bijvoorbeeld niet welkom in de bib, blijkt uit onderzoek. Het is te chique, ze begrijpen de woorden die we gebruiken niet. Ze brengen hun kinderen wel naar hier maar maken zelf meteen rechtsomkeer”, aldus Van Geel.

De uitspraken veroorzaakten hilariteit en weerstand op Facebook bij boekenliefhebbers, auteurs en lezers. Dat een bibliotheek beknibbelt op zijn boekencollectie, gaat er bij velen niet in. Onder meer auteur Jeroen Olyslaegers merkte op: “Er staan blijkbaar te veel boeken in de bib. Mensen willen van alle andere dingen dan die boeken. Wacht eens efkes. Wij auteurs willen ook wat. Wij willen een fatsoenlijke leenvergoeding. Wij willen meer dan die 2,2 eurocent. In Nederland is dat 12 eurocent met een transparant systeem. Die 2,2 in Vlaanderen moet ge trouwens eens proberen te pakken krijgen. De Vlaamse overheid regelt die 2,2. Niet de bibliotheken. En de Vlaamse overheid regelt die symbolische aalmoes omdat de federale overheid dat niet wil doen. Waarom? Eigenlijk nooit écht uitgeklaard. Is dat beschamend? Nee. Het is achteloze diefstal. Broodroof, dat is het.”

Eerder was er al heisa over het in Vlaamse en Brusselse bibliotheken geïntroduceerde systeem cloudLibrary, waardoor bibliotheekgebruikers nu de keuze hebben uit 4.500 e-boeken. Ongeveer de helft van de Vlaamse en Brusselse bibliotheken biedt die dienst aan. Maar het blijkt dat auteurs daar geen vergoeding voor zouden ontvangen. Onder meer Dimitri Verhulst steigerde en kondigde aan geen lezingen meer te zullen geven in bibliotheken. Hij omschrijft de app als “diefstal, op erg grote schaal”, zie Tzum. Schrijfster Ann De Craemer sloot zich daarbij aan. Ook Jeroen Olyslaegers roerde hierover op Facebook de trom, en wees toen al op de abominabele leenvergoedingen.

Ernest van der Kwast brengt al lopend zijn roman rond

De Nederlandse auteur Ernest van der Kwast – bedacht een originele maar fysiek veeleisende stunt om zijn nieuwste roman Ilyas (De Bezige Bij) onder de aandacht te brengen. Omdat er vanwege corona geen fatsoenlijke boekpresentaties mogelijk zijn in , liep hij een marathon door Rotterdam. Hij bracht tijdens die 40 kilometer boeken aan huis bij zijn lezers. Iedereen die de roman had besteld bij een plaatselijke boekhandel kreeg onverwacht de auteur over de vloer. Hij maakte zowel een dag- als avondrun, waarbij andere hardlopers hem ondersteunden in zijn missie.

Vanessa Joosen: ‘Neem jeugdboeken op in de canon’

Ook jeugdboeken verdienen een plaats in de literatuurcanon die onlangs door KANTL is opgesteld, zo vindt hoogleraar literatuurwetenschappen aan de Universiteit Antwerpen en jeugdboekenrecensente Vanessa Joosen. In een opiniestuk in Knack stelt ze dat “de literaire waarde van jeugdboeken tekort wordt gedaan”. Toch kun je een doelgroep bereiken waar de canon expliciet op mikt: jongeren in het middelbaar onderwijs. “Het is een misvatting dat boeken gericht op kinderen en jongeren niet geschikt zouden zijn voor volwassenen.” Joosen wijst onder meer op de dagboeken van Anne Frank en op boeken van Paul Biegel en Henri van Daele, die canoncapaciteiten zouden bezitten.

Hoge oplages voor Stefan Hertmans

Het nieuwe boek van Stefan Hertmans, het onder veel mediagedruis gelanceerde De opgang, raakt een gevoelige snaar bij de Vlaamse lezer. De eerste druk van 20.000 exemplaren was in korte tijd uitverkocht. Uitgever De Bezige Bij legde al een tweede druk van 10.000 exemplaren op om de vraag bij te houden. De opgang speelt zich af in het vroegere huis van Hertmans in het Gentse Patershol, waar hij bijna twintig jaar woonde. Kort na zijn vertrek ontdekte hij dat er een voormalig SS-man woonde, vader van geschiedenisprofessor Adriaan Verhulst. Ook in Nederland doet het boek het uitstekend en wordt Hertmans bedolven onder positieve recensies. De opgang
klimt er gestaag in de bestsellerlijsten. De recensie van de lage landen is in de maak.

McDonalds’s sponsort Kinderboekenweek

Wenkbrauwengefrons in Nederland: de hamburgerketen McDonald’s bleek de nieuwe partner te zijn van de Kinderboekenweek, zo maakte de Stichting CPNB (Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek) bekend. Bij een Happy Meal kregen kinderen geen speelgoed meer maar wél een boekje tijdens de Kinderboekenweek, die tot 11 oktober liep. “Ontlezing is een groot probleem en dus moeten we uit een ander vaatje gaan tappen om te zorgen dat mensen weer leesplezier krijgen”, zo luidt het. Wekelijks komen er drie miljoen mensen bij McDonald’s, hoofdzakelijk families met kinderen. Meer details bij Nu.nl.

Nieuwe uitgeverij Alfabet zorgt voor schokgolfje in boekenland

Een opmerkelijke demarche van uitgever Arend Hosman, de huidige uitgever bij Thomas Rap. Hij start de volstrekt nieuwe uitgeverij Alfabet Uitgevers op, waarbij de klemtoon zowel op kwalitatieve non-fictie als op fictie zal komen te liggen. Hosman was bij Rap verantwoordelijk voor opvallende successen met auteurs als Yuval Noah Harari, Stephen Fry en Selma van de Perre. De kans is groot dat grote namen mee de overstap maken en Rap, onderdeel van De Bezige Bij, leegloopt, al blijft Youp van ’t Hek wel bij Thomas Rap. Hosman neemt ook zijn redacteurs mee naar de nieuwe uitgeverij en brengt Alfabet onder in het VBK-concern, waar onder meer ook uitgeverij Atlas Contact bij zit.

Zwaar weer voor Boekenbeursorganisator Boek.be…

Boek.be, organisator van de Boekenbeurs in Antwerpen, zit in ernstige problemen, meldde onder meer De Morgen. De bedreigde brancheorganisatie van het Vlaamse boekenvak overlegt met schuldeisers over een herstructureringsplan. Zowat alle dertien medewerkers staan sinds mei op technische werkloosheid, verwacht wordt dat voor vrijwel iedereen ontslag zal volgen. De ondernemingsrechtbank kende Boek.be onlangs bescherming tegen de schuldeisers toe.

Midden mei werd besloten de Antwerpse Boekenbeurs niet te laten plaatsvinden. “De impact van corona op een boekenfeest met 120.000 bezoekers is te groot”, luidde het toen. Uitgevers en standhouders vreesden toen al dat de return van hun fikse inschrijvingsgeld minimaal zou zijn en bezoekers massaal zouden wegblijven, terwijl ook weinig (internationale) auteurs werden verwacht.

Boek.be draait bijna volledig op de inkomsten uit de Boekenbeurs, waaronder standgeld van uitgevers en inkomsten via de 120.000 bezoekers. Het jaarlijkse budget bedraagt 2,2 miljoen euro. “Er wordt nu gezocht naar een oplossing voor de afbetaling van schulden uit het verleden, door een schuldherschikking en door de opbrengst uit de verkoop van het Huis van het Boek”, zegt Vé Bobelyn, Boekenbeurs-verantwoordelijke en voorzitter van Groep Algemene Uitgevers (GAU). Sinds enige maanden staat dat pand (in de Te Boelaerlei in Borgerhout) te koop voor 1.099.000 euro. Gehoopt wordt via de opbrengst werknemers te kunnen uitbetalen én een aantal schulden te vereffenen.

…maar toch een (omstreden) Boekenmarathon

Boek.be kondigt toch nog een digitale boekenmarathon aan tussen 1 en 11 november, als alternatief voor de Boekenbeurs, met driehonderd interviews van maximaal een kwartier, die op VRT.nu en Boekenbeurs.be te volgen zijn. Interviewer van dienst is voormalig radiopresentator Tom De Cock. Onder meer auteurs als Nicci French, Ilja Leonard Pfeijffer, Kader Abdolah, Hillary Mantel en Marc de Bel zijn te bekijken en te beluisteren. Maar het zijn blijkbaar de uitgevers die dat programma voornamelijk mee bepalen én betalen.

“De interviews maken deel uit van een uitgebreider marketingpakket waarop uitgevers kunnen intekenen”, schrijft De Standaard. “Dat blijkt uit een mail die Boek.be in augustus rondstuurde naar uitgevers en distributeurs (….) Voor 2.000 euro krijgen ze in het ‘Goud’-pakket vier auteursinterviews met De Cock, naast andere voordelen zoals een eigen pagina op de Boekenbeurswebsite. Wie acht auteurs geïnterviewd wil zien tijdens de Boekenmarathon op VRT.NU, moet 4.000 euro betalen. Een ‘Diamant’-pakket van 8.000 euro omvat twintig interviews.” Dat doet vragen rijzen over de onafhankelijkheid, aldus journaliste Cathérine De Cock in De Standaard. Andere, kleinere uitgevers stapten niet mee in het project. Het geld vloeit naar Boek.be. “Je kunt onze Boekenmarathon vergelijken met een standplaats op de Boekenbeurs: daar betaalt een uitgever ook voor”, aldus Vé Bobelyn, verantwoordelijke Boekenbeurs bij Boek.be.

Intussen hengelde Boek.be ook bij de overheid naar steun. Vlaams minister-president en minister van Cultuur Jan Jambon (N-VA) erkende weliswaar het belang van de Boekenbeurs voor de letterensector, maar houdt die boot voorlopig af. “Boek.be is een privé-initiatief en moet eerst zelf financieel orde op zaken stellen”, aldus Jambon in het Vlaams Parlement in antwoord op een vraag van Vlaams Belang-Parlementslid Chris Janssens.

‘Boeken Magazine’ knipt en plakt interview bij elkaar

Het vijf jaar geleden door Koen Van Wichelen (auteur en ex-hoofdredacteur van reismagazine Grande) opgerichte glossy tijdschrift Boeken Magazine
pakte onlangs uit met een voorpagina-interview met Anna Enquist, naar aanleiding van haar nieuwe essaybundel. Alleen: de Nederlandse schrijfster wist van niks. Het bleek om een bij elkaar gecompileerd interview te gaan, vaak met erg oud materiaal uit andere gesprekken. “Hier zijn gewoon fragmenten van vroegere interviews, soms ouwe meuk van dertig jaar geleden, bij elkaar gegooid en aan elkaar gelast. Ik wist helemaal van niets. Dit kan toch helemaal niet? Zeker niet zonder mij op de hoogte te brengen”, aldus Enquist in De Morgen.

Er rijzen intussen steeds meer vragen over de journalistieke aanpak van het blad “met een hart voor boeken”, terwijl ook uitgevers niet verguld zijn met de werkwijze. Boeken Magazine beweerde later als repliek dat het zijn bronnen was vergeten te vermelden. Zowel De Morgen als De Standaard pluisden de kwestie uit en gingen dieper op de zaak in, zie ook dit vervolgartikel, met nog meer details.

Kort nieuws

# Marieke Lucas Rijneveld stuurt onverhoeds een tweede roman de wereld in: Mijn liefste gunsteling. De laureate van de International Booker Prize (voor de Engelse vertaling door Michele Hutchison van De avond is ongemak) had aangegeven dat haar tweede roman vergevorderd was, maar de verschijning was nergens aangekondigd door haar uitgever Atlas Contact. Nu wel: Mijn liefste gunsteling is “het verhaal van de veearts en zijn ‘uitverkorene’, de dochter van een boer”, zo meldt de introductietekst. “Tijdens een hete zomer zoeken ze toenadering tot elkaar omdat ze willen ontsnappen aan de grilligheid en de leemten van het plattelandsleven en omdat ze willen ontkomen aan wat er in hen gezaaid is. Gedurende die zomer ontwikkelen ze een obsessieve fascinatie voor elkaar.”

# Op Literair Nederland lof voor het nieuwe zeillogboek Zeeangst van L.H. Wiener, in een bespreking van Istvan Kops: “Hij rijgt op bijna achteloze wijze allerlei anekdotes die op het eerste gezicht weinig met elkaar te maken hebben op een bijna vanzelfsprekende manier aan elkaar. Zo wemelt het in Zeeangst van de literaire terzijdes. Vooral Malcolm Lowry die Under the volcano schreef, blijkt een belangrijke invloed op L.H. Wiener te hebben.” Ook de recensent van de lage landen is enthousiast, zoals je in het novembernummer kunt lezen.

# Voormalig uitgever, boekhandelaar, romancier en essayist Maarten Asscher is op de website Literair Nederland begonnen met een mooie reeks fotosyntheses, in navolging van Rudy Kousbroek verbindt hij foto’s met een literaire bespiegeling.

# De Nederlandse auteur en NT2-docent Said El Haji schreef met Gemeente zegt ik Nederlands leren een boek over zijn pogingen om Nederlands te onderwijzen aan nieuw- en oudkomers bij wie Nederlands de tweede taal is. Een proces omgeven met schaamte, zegt hij. Hij praat erover bij Kunststof op NPO 1.

# Snoecks-hoofdredacteur Geert Stadeus en televisiemaker Stijn Van der Stockt penden en compileerden een hilarische, alternatieve Vlaamse canon
bij elkaar en goten hun voorkeuren in een boek dat bij Borgerhoff & Lamberigts is verschenen.

# Wannes Gyselinck breekt op de website van rekto:verso meer dan één lans voor de eerbiedwaardige literaire vertaler en wordt er buitengewoon lyrisch van: “Daarom een blijk van hulde aan u, vertalers, sprekers in tongen, dienaars van de gevleugelde Hermes (die andere pendelaar tussen werelden), een heldere klaroenstoot voor dat geruisloos werk van u, schaduwkunstenaars, schrijvers in kolommen (één per taal), met uw eeltige duimen van het doorbladeren van woordenboeken, en stukgelezen ogen. Want in de eerste plaats zijn jullie lezers, pioniers soms, vooropgestuurd vanuit onze cultuur om de taalproducten van andere culturen te scouten, als eerste te lezen, en leesbaar te maken.”

# Over vertalingen gesproken: René Broens maakte een nieuwe vertaling van het Middelnederlandse dierenepos Van den Vos Reynaerde, verschenen bij uitgeverij Voetnoot. “Neem daarom, vossejagers, deze vertaling in handen en dwing u zichzelf om die in losse metrische viervoeters hardop voor te lezen. De corona-dagen zullen aan u voorbijvliegen”, meldt Neerlandistiek.nl.

# In de Nederlandse stad Haarlem brak een hevige polemiek uit over de voor vier jaar aangestelde stadsdichter Darryl Danchelo Osenga, met artiestennaam Insayno. Die kwam al snel in opspraak vanwege oude, gewelddadige uitlatingen, terwijl hij in een rapnummer de Holocaust minimaliseerde (zie video hierboven). Enige tijd bleef de gemeente Haarlem nog de benoeming verdedigen, maar uiteindelijk is Insayno uit zijn functie ontheven. “De discussie rond zijn persoon en zijn standpunten maken volgens het college een geloofwaardige invulling van het stadsdichterschap onmogelijk.” Insanyo maakt gewag van “satire”. Meer details in de Volkskrant.

# Voor de podcast Groen Gebladerte sprak Tom De Cock met acht literaire debutanten. De Morgen
vroeg zich trouwens af waarom literaire podcasts wel scoren, maar boekenprogramma’s op tv maar niet van de grond komen.

# Op 30 oktober 2020 is het tien jaar geleden dat de Nederlandse auteur Harry Mulisch overleed. Er verschijnen diverse gelegenheidspublicaties waaronder een Privé-domeindeel met briefwisseling met zijn ouders en een portret van Onno Blom over Mulisch’ laatste levensjaren: De wondergrijsaard.

Ook naar de tv-documentaire van Coen Verbraak valt uit te kijken, net als naar de podcasts de Mulisch-tapes. Daan Doesborgh, Johan Kuiper en Stefanie Liebreks spreken daarin “met een breed scala aan gasten – over Mulisch, maar ook over het schrijfproces in het algemeen, en over de waarde van literaire nalatenschappen als die van Mulisch”. Het Literatuurmuseum doet zijn duit in het zakje met een online-expo. Meer info via het Harry Mulisch Huis.

En het prijzenmanna….

# De Taalboekenprijs 2020 is toegekend aan taalkundige en etymologe Nicoline van der Sijs, voor haar boek 15 eeuwen Nederlandse taal. Dit werd bekendgemaakt in het radioprogramma De Taalstaat. Ter gelegenheid van de prijsuitreiking gaf Van der Sijs een interview aan Trouw. Het juryrapport is hier online te lezen.

# Manon Uphoff is gelauwerd met de driejaarlijkse Charlotte Köhler Prijs voor literair werk, meldt Cultuurpers. Uphoff ontvangt de prijs van 15.000 euro voor haar gehele oeuvre en in het bijzonder voor de in de werkelijkheid gewortelde roman Vallen is als vliegen (2019). De roman verzamelde nominaties voor grote literaire prijzen. De jury bestond uit literatuurwetenschapper Sander Bax, literair recensent bij NRC Handelsblad Thomas de Veen en Mensje van Keulen, winnaar van de Charlotte Köhler Prijs in 2011. Uphoff mengde zich via een Facebookpost ook in het debat over de Boekenbon Literatuurprijs, waar slechts één vrouwelijke auteur op de shortlist belandde, zie meer bij Tzum.

# De vijf nominaties van de Hercule Poirotprijs zijn bekend, de Vlaamse prijs voor het beste Spannende Boek, die aan zijn 23^ste editie toe is. Het gaat om Toni Coppers (Val), Rudy Morren (Sneeuwspoor), Geert van Istendael (De danseres en het mes), Pat Craenboeck (Uitgekookt) en Anne-Laure van Neer (Louise). Meer info via Perfecte Buren.

# Maxim Februari nam dan weer midden september de P.C. Hooftprijs 2020 voor beschouwend proza in ontvangst: “Ik sta dankbaar op de warme, levende mestvaalt van de letteren.” En: “Vandaag ben ik dankbaar voor alles tegelijk. Dankbaar voor schrijven en leven. Dankbaar dat literatuur iets is tussen mensen, dat het literaire werk van zoveel beminde schrijvers in mijn hoofd gist, schift en borrelt, dat mijn werk op zijn beurt in het hoofd van een enkeling rot en schimmelt, dat we elkaar allemaal lezen, voeden en bemesten”, aldus de 57-jarige auteur van onder meer Klont
en De maakbare man.

# De tweejaarlijkse Anton Wachterprijs voor debutanten is dan weer toegekend aan Anne-Marie Haverkamp, die eerder al met De achtste dag de Bronzen Uil won, meldt website Boeken over Boeken. Die Uil ging dit jaar overigens naar Machteld Siegmann voor De kaalvreter: “De jury was onder de indruk van de eigen stem, de eigen kleur en het ritme waardoor de verschillende perspectieven van de personages tot hun recht komen”, zegt juryvoorzitter Jos Geysels. Het was de tiende editie van de Bronzen Uil, die de winnaar 10.000 euro oplevert en traditiegetrouw wordt uitgereikt op het festival Het Betere Boek. Siegmann veroverde tot haar eigen stomme verbazing ook de Publieksprijs.

# En er zijn nog vijf kanshebbers op de Jan Wolkers Prijs voor beste natuurboek, waaronder twee Belgen: Stefan Brijs (Berichten uit de vallei) en Valerie Trouet (Wat bomen on vertellen). De laureaat kennen we op zondag 18 oktober in een rechtstreekse uitzending op NPO1 van het programma Vroege vogels.

# Je kunt nog online meestemmen voor de poëzieprijs Melopee, die jaarlijks het beste in een literair tijdschrift verschenen gedicht bekroont. Vorig jaar ging de prijs naar Paul Demets. Nu kun je uit eenentwintig gedichten je voorkeur bepalen.

# Ten slotte zijn er de shortlists van
de Libris Geschiedenis Prijs en de Nederlandse Biografieprijs. De winnaars worden bekendgemaakt op respectievelijk 25 en 27 oktober.

• literair nieuws