literatuur

‘De papieren man’: het literaire leven in tijden van corona

Als ‘De papieren man’ brengt Dirk Leyman literaire berichtgeving uit Vlaanderen en Nederland. Met dit keer onder meer: internationale belangstelling voor Marieke Lucas Rijneveld, twéé biografieën van Jules Deelder en een onvermijdelijke bijrol voor het vermaledijde coronavirus.

Marieke Lucas Rijneveld breekt Britse potten en krijgt Ida Gerhardt Prijs

Het blijven – ondanks alles – wonderlijke dagen voor de jonge Nederlandse schrijfster Marieke Lucas Rijneveld. Steeds uitdrukkelijker gooit ze ook internationaal hoge ogen. Haar debuut The Discomfort of Evening (De avond is ongemak, 2018), vertaald door Vondel Translation Prize-winnaar Michele Hutchison, is genomineerd voor de International Booker Prize, waar de roman op de longlist prijkt. The Guardian
besteedde uitgebreid aandacht aan haar boek in de vorm van een portret, samen met andere “new European voices”. Maar ook andere kranten zongen de lof, zoals onder meer The Times.

In de Lage Landen zelf won Rijneveld met haar in 2019 verschenen dichtbundel Fantoommerrie
de Ida Gerhardt Prijs. “In lange zinnen, gulle beelden en rijke strofen, hoeft deze dichter ogenschijnlijk niet te zoeken naar woorden; zodra ze gaat schrijven, komen de woorden aan gegaloppeerd”, klink het in het juryrapport van die laatste prijs. Rijneveld was genomineerd samen met Iduna Paalman (De grom uit de hond) en Bart Moeyaert (Helium). De prijs is niet officieel uitgereikt, de laureate ontvangt wel 1.000 euro op haar bankrekening. Rijneveld maakt ook nog kans op de Herman de Coninckprijs (zie verderop).

Het Nederlands Letterenfonds maakte de voorbije tijd trouwens verder ijverig werk van haar New Dutch Writing-campagne, die ook resulteerde in Angelsaksische aandacht voor de vertalingen van onder meer Annet Schaap, Eva Meijer en Rodaan Al Galidi.

Boekenweek duurt nu een maand, ook het debat over Özcan Akyols essay dijt uit

De Nederlandse Boekenweek, die als gevolg van het coronavirus een geaccidenteerd verloop kende met veel afzeggingen en afgelaste activiteiten, mag opgerekt worden tot een Boekenmaand, zo maakte de organisator bekend. “Concreet betekent dit dat boekhandels Boekenweekgeschenken blijven weggeven en Boekenweekessays blijven verkopen zolang de voorraad strekt”, zegt woordvoerder Job Jan Altena in Boekblad. “Promotiemateriaal kan desgewenst blijven hangen. Daarnaast bekijken we hoe we het boekenvak kunnen faciliteren en met voornamelijk digitale uitingen een verlenging van de Boekenweek kunnen stimuleren. Dit is natuurlijk afhankelijk van de dagelijks veranderende situatie omtrent het Coronavirus in Nederland en bijbehorende overheidsmaatregelen.” Er is onder meer een affichecampagne voorzien. Veel boekhandels porren intussen hun klanten aan om hun webwinkel te raadplegen of de lokale boekhandel aan te doen, maar die sluiten steeds systematischer de deuren. In Vlaanderen was van de Boekenweek overigens weinig te merken.

Wel overvleugelde het Boekenweekessay van Özcan Akyol, Generaal zonder leger, de aandacht voor het Boekenweekgeschenk van Annejet van der Zijl. Akyol schopte wild in het rond, op radio en tv, én zijn tirade tegen jonge collega-schrijvers ging alle Nederlandse media rond. “Vroeger had je een oorlogstrauma, nu heb je glutenintolerantie. Als je dan een roman wil schrijven, moet je misschien verder kijken dan alleen jezelf”, aldus Akyol. En: “We klagen veel over ontlezing en dat er een bestsellercultuur ontstaat. En dan wordt er een vijand gezocht. Maar de grootste vijand van de boekenwereld is de boekenwereld zelf. Zij zorgen er zelf voor dat er minder wordt gelezen.”

Een samenvatting én filering van de standpunten van Akyol vind je bij hoogleraar Jos Joosten op Neerlandistiek.nl, die spreekt van “feitenvrij gelul”: “Generaal zonder leger is zo voor alles een wat sneue exercitie. Onbehouwen heel hard dingen roepen, waarvan je meent dat ze reuze tegendraads zijn, maar die je intussen aan elke halfculturele kroegtafel kunt horen. Dit is helemaal geen dwars denken, dit is wars denken, wars van kennis, inhoud, feiten.”

Veel biografische aandacht voor onlangs overleden Jules Deelder

Ari Deelder gaat de biografie van haar vader Jules Deelder schrijven. Ze werkte jaren met hem samen in de Deelder B.V. en heeft op die manier toegang tot alle persoonlijke bronnen. Het boek zal medio 2022 verschijnen. Of de dochter voldoende afstand kan nemen voor een genuanceerde biografie, zal nog moeten blijken. Zojuist verscheen al een biografie van Deelder door Anton Slotboom.

Ari Deelder – u kent haar misschien van het beroemde gedicht ‘Voor Ari’ – zal voor het eerst “de overvolle magazijnen van het Deelder-archief” volledig uitpluizen “om de lezer zo dicht mogelijk bij het werk en het leven van J.A. Deelder te brengen”. Ze gaat op zoek naar de inspiratiebronnen in zijn werk en in zijn leven van 1944 tot 2019. Deelder groeide uit tot een icoon, in Rotterdam, maar ook ver daarbuiten. Hij was zowel dichter, schrijver, muzikant, performer, nachtburgemeester, levenskunstenaar. Vijf weken na zijn vijfenzeventigste verjaardag, uitbundig gevierd op 24 november 2019, overleed hij. “Ari Deelder, dochter van, zal dit tijdperk geheel in stijl optekenen: met de rebelse, Rotterdamse no-nonsense stem die haar zo sterk met haar vader verbindt”, aldus De Bezige Bij.

Maar intussen verscheen er bij Just Publishers dus ook al een andere biografie, geschreven door Anton Slotboom: De zin van het leven ben jezelf. Slotboom was zo goed als klaar toen Deelder kwam te overlijden, en heeft zijn tekst nu nog aangevuld met reacties op Deelders dood. Ook deze biografie zou gebaseerd zijn op “interviews, fragmenten, tientallen nieuwe gesprekken met betrokkenen en intimi en vele uitgeplozen archieven”.

In een interview met Esquire
licht Slotboom een tipje van de sluier op, onder meer over Deelders Rotterdammerschap: “Hij was ouder dan de stad zelf. Toen hij jong was, waren er zes gebouwen op de Coolsingel en dertig jaar later stond het daar vol. Maar het kon hem niet hoog genoeg. Dat was zo verfrissend aan Deelder. Hij was geen Rotterdammer van de oude stempel, een conservatief die nog wist hoe het vroeger was, maar juist een visionair. Dat moeten we ook in onze oren knopen. Niet bang zijn voor verandering. Verander mee. We zijn een wereldstad. Hij oversteeg bevolkingsgroepen en bracht ze bij elkaar.”

Nog een bespreking van Slotbooms “onderhoudende” biografie is te lezen bij het Biografieportaal.

Letterenhuis verwerft uitzonderlijke collectie manuscripten en brieven

Het Letterenhuis in Antwerpen heeft een uitzonderlijke privécollectie kunnen verwerven. Het gaat om tal van manuscripten en brieven van grote namen uit de Vlaamse literatuurgeschiedenis, met werk van onder meer Paul van Ostaijen, Felix Timmermans, Guido Gezelle, Willem Elsschot, Karel van de Woestijne, Maurice Gilliams, Hendrik Conscience en Hugo Claus. Ze zijn afkomstig uit de collectie van twee generaties verzamelaars van de Berchemse familie Baestaens, die het Letterenhuis aanbood ze over te nemen. Dat lukte met onder meer Antwerpse en Vlaamse steun en een mecenaatsfonds. “Dit was een ‘offer you can’t refuse’, het is hoogst uitzonderlijk dat we de kans krijgen zo’n grote en bijzondere collectie te verwerven”, aldus Antwerps cultuurschepen Nabilla Ait Daoud (N-VA). “Dit is wellicht de grootste verzameling die in ons land nog in privébezit was”, zegt directrice Nele Hendrickx in De Standaard. “Haar volledigheid is uitzonderlijk. We hebben er niets uit geweerd.” Hoofdconservator Johan Vanhecke spreekt zelfs van “een tweede Letterenhuis”.

De Antwerpse regionale zender ATV maakte een televisiereportage.

Tot de topstukken behoren onder meer handschriften van Consciences roman Rikke-tikke-tak, van gedichten van Gezelle en van verschillende werken van Stijn Streuvels. Van Karel van de Woestijne zijn er vijf handschriften bij, die de collectie van het Letterenhuis zo goed als compleet maken. Een andere belangrijke lacune die wordt opgevuld is die in de collectie van Felix Timmermans, want het museum kon handschriften van Pallieter, Adagio en Het Kindeken Jezus in Vlaanderen verwerven.

De collectie zal door het Letterenhuis worden ontsloten én gedigitaliseerd. In 2021 zullen de stukken van Paul van Ostaijen te zien zijn tijdens een expo rond diens dichtbundel Bezette Stad die dan honderd jaar oud wordt.

Heisa om Verhulst

# De lancering van het nieuwe boek van Dimitri Verhulst, Onze verslaggever in de leegte, veroorzaakte nogal wat mediaheisa. Zeker nadat de schrijver in een HUMO-interview opening van zaken gaf over de ware toedracht van de “ongedateerde dagboeken” en diep in zijn privéleven liet kijken. Rode draad blijkt Verhulsts terugkerende drang om zichzelf naar de verdoemenis te helpen door alcohol en cocaïnegebruik. Helemaal mis ging het nadat “een rancuneuze, zieke ex” hem had aangeklaagd voor verkrachting en er zelfs een uitlevering naar “een intriest buitenland”, in casu Zweden, dreigde. Zo ver kwam het niet, maar de schrijver zat met de daver op het lijf en overwoog zelfs zelfmoord. Verhulst spreekt van een “logboek van een ondergang”, “een zelfbeklaagzang in kots kruis mineur”.

Toen alle kranten plots kopten over het alcohol- en drugsgebruik van de schrijver, gaf Verhulst de brui aan zijn media-afspraken. De schrijver was overweldigd, zo liet Uitgeverij Pluim weten. De Morgen vroeg zich af of het geen publiciteitstruc was. “Als je zoiets meldt, moet je niet gek opkijken dat sommige kranten daar een sensatiekop van maken”, zegt literair journalist Jeroen Vullings (Elsevier). “Verhulst draait al lang genoeg mee in het wereldje om dat te weten.”

De recensies waren eerder wisselvallig: Arjan Peters sprak in de Volkskrant van “koket gejammer”, De Morgen noteerde: “Zoveel is zeker: met dit veelkantige ego­geschrift mikt Verhulst nog eens een forse klodder smeuïgheid naar de indommelende Vlaamse letteren.” En De Standaard vond: “Onze verslaggever in de leegte is het dagboek van een Bekende Vlaming, en niet per se van een Groot Schrijver.”

Korte berichten

# De nieuwe roman van Jeroen Brouwers, Cliënt E. Busken, doet het ook uitstekend in de verkoopcijfers, meldt Tzum. Het was de best verkochte roman van de Boekenweek. De roman werd in De wereld draait door uitverkoren tot Boek van de Maand.

#Ariëlle Veerman, de ex-echtgenote van Joost Zwagerman, schreef met De langste adem, een boek over haar ex-man waarin ze haar kant van de medaille laat zien en ingaat op de vechtscheiding waarin ze verwikkeld raakten. Zij lijdt nog steeds onder de gevolgen van zijn zelfgekozen dood in 2015, zegt ze. “Ik vond dat mijn verhaal ook gehoord moest worden.” Ze noemt het “geen haatverslag”. Zie de interviews in Het Parool en in Trouw: “Het laat een kant van Zwagerman zien die voor het grote publiek niet eerder zichtbaar was: zijn obsessieve, woedende kant, zijn neiging om mensen in zijn omgeving tot vijand te verklaren”, aldus Iris Pronk in Trouw.

De reacties op het interview met Pronk waren heftig, zie onder meer deze column van schrijver Stevo Akkerman. Bij De Arbeiderspers verschenen zojuist de Verzamelde gedichten
van Zwagerman.

# De website Poëzie-Centraal van het Poëziecentrum in Gent start met ‘Aanstekelijke hoop’, een reeks waarin dichters aan de tand worden gevoeld over de staat van hun creativiteit in coronatijden. Dichter en gevangenisdirecteur Hans Claus bijt de spits af. “Als directeur van een gevangenis dacht ik dat alles wist over isolatie. Mensen in isolatie plaatsen, dat doe ik al 34 jaar. Soms met een pennentrek. Maar nu overkomt het mij zelf. En ik tot mijn schande moet toegeven dat ik een leek ben.”

# Paul Demets was vier jaar lang (2016-2019) Oost-Vlaams plattelandsdichter. In De Morgen vertelt hij over deze ervaring, die sporen nalaat in twee dichtbundels die zojuist verschenen: De aangelanden (Poëziecentrum) en De hazenklager (De Bezige Bij): “Poëzie heeft iets van het ondergronds woekerende, van het koppig onmodieuze. Het steekt hier en daar de kop op. Als onkruid, dat evenmin vergaat. Net daardoor is de houdbaarheidsdatum van poëzie zo groot.”

# Was het Boekenbal dit jaar een aanjager van COVID-19-virus? Tal van aanwezigen vertoonden daarna in ieder geval griepachtige klachten, onder wie Georgina Verbaan, Alma Mathijsen en cabaretier Johan Goossens, melden Het Parool en Tzum.

# Op de website Literair Nederland vind je een portret van uitgeverij Koppernik, onder meer de honk van BookSpotprijs-laureaat Wessel te Gussinklo, via een interview met Chris de Jongn, een van de oprichters: “Wij geloven dat de commercie veel te bepalend is in de huidige boekenwereld. Zonder bestsellers kan een uitgeverij niet gedijen en als een uitgever dan al eens overweegt om een vernieuwende en minder bekende, misschien ook wel minder toegankelijke, auteur aan te durven, dan hijgt onmiddellijk de verkoopafdeling in zijn nek. Dat gaat ten koste van veel kwalitatief goede literatuur waarvan wij vinden dat die de lezer wat nieuws te zeggen heeft. Wij willen juist die boeken aantrekkelijk presenteren en verleidelijk maken.”

# De vaste boekenprijs blijft in Nederland nog minstens vier jaar gehandhaafd, meldt minister van Cultuur Ingrid van Engelshoven in NRC. “Ik sta voor het bewaken van de diversiteit in het Nederlandse literair landschap. In een tijd waarin minder wordt gelezen is dat zeer belangrijk. Bestsellers zorgen ervoor dat ook boeken voor een kleiner publiek kunnen floreren en daarmee ook dat breedgesorteerde boekhandels kunnen voortbestaan.”

# De verschijning van Maud Vanhauwaerts boek Het stad in mij (Das Mag) wordt uitgesteld tot 31 mei 2020. In dat boek maakt ze de balans op van haar voorbije Antwerpse stadsdichterschap met een publicatie “vol wederwaardigheden, onomstootbare conclusies, dwalingen, ontboezemingen, opstandigheidjes en fratsen”.

# Zoals alle onlinewinkels ziet Bol.com de omzet plussen als gevolg van het nieuwe coronavirus, zo meldt Boekblad. “In de categorie boeken zoeken mensen vooral naar lesmateriaal en kinderboeken. In Amerika geeft Amazon boeken minder prioriteit”, klinkt het.

# Wat maakt Multatuli nog zo interessant? In Nederland woedt volop het Multatuli-jaar. Zijn biograaf Dik van der Meulen verschaft uitleg in Trouw. “Multatuli was niet de eerste die opmerkte dat de Javaan in Nederlands-Indië werd uitgebuit”, aldus Van der Meulen. “Nieuw was dat hij het opschreef met zo’n ongekende kracht.” Op de lage landen buigen hoofdredacteur Luc Devoldere en voorzitter van het Multatuli Genootschap Elsbeth Etty zich over de auteur van Max Havelaar.

Prijzenmanna

# De BookSpot Literatuurprijs verandert van naam en wordt vanaf dit jaar de Boekenbon Literatuurprijs. Dat heeft te maken met het plotse afhaken van hoofdsponsor BookSpot, vorig jaar kort na de uitreiking, en het invallen van de nieuwe Boekenbon-sponsor. In de loop der jaren is de onderscheiding al ettelijke keren van naam veranderd. De prijs werd voor het eerst uitgereikt in 1987, toen nog als AKO Literatuurprijs (waaronder hij de meeste uitstraling had). Tussen 1997 en 1999 veranderde de prijs kortstondig van sponsor (Generale Bankprijs) om snel weer terug te keren naar de oorspronkelijke benaming. In 2014 kreeg de prijs de naam van de nieuwe sponsor ECI, die zelf in 2018 verpopte tot BookSpot. Kunt u nog volgen?

De Boekenbon Literatuurprijs geldt nu, samen met de Libris Literatuur Prijs, als een van de belangrijkste literaire commerciële prijzen in onze taalgebied. De naamsveranderingen hebben de uitstraling van de prijs evenwel geen deugd gedaan. Zowel fictie als non-fictietitels komen nu in aanmerking voor de Boekenbon Literatuurprijs, de jury beoordeelt die trouwens opnieuw samen. Bij de vorige editie was er nog sprake van een prijs voor fictie en een voor non-fictie (en een van de lezers). Die gingen naar respectievelijk Wessel te Gussinklo en Sjeng Scheijen. Nu ontvangt één winnaar 50.000 euro. De longlist wordt bekendgemaakt op 1 september.

# De zes nominaties voor de Herman de Coninckprijs zijn bekend, de winnaar wordt onthuld op zaterdag 21 maart, weliswaar zonder plechtigheid of soirée. De onderscheiding bekroont de beste dichtbundel van het voorbije jaar. Het gaat om Hogere natuurkunde van Ellen Deckwitz, Oog van Eva Gerlach, Godface van Asha Karami, Fantoommerrie
van Marieke Lucas Rijneveld, Het leven van sterren van Marwin Vos en Sticky drama van Dominique De Groen, als enige Vlaming. Vorig jaar ging de prijs naar Radna Fabias met Habitus. Opvallend is dat de experimentele uitgeverij het balanseer twee nominaties telt (De Groen en Vos).

In totaal werden zevenennegentig bundels ingestuurd om mee te dingen naar de prijs, waaronder drieëntwintig debuten. Simultaan wordt ook De 44
voorgesteld, een bloemlezing met de beste gedichten uit de ingezonden bundels van de Herman de Coninckprijs. Het werk bevat vierenveertig gedichten, naar het geboortejaar van de Coninck. De jury was dit jaar geheel vrouwelijk en bestaat uit Kristien Bonneure, Elke Brems, Gudrun De Geyter, Marije Koens en Anne Ter Beek. De winnende auteur krijgt een geldprijs van 7.500 euro.

# De Lucy B. en C.W. Van der Hoogtprijs – een “aanmoedigingsprijs” – gaat naar Mirthe van Doornik. Haar bekroonde roman Moeders van anderen verscheen in 2018 bij Uitgeverij Prometheus. De prijs bestaat uit een glasobject en 7.500 euro. De Henriëtte Roland Holstprijs is toegekend aan Nicolien Mizee voor haar boeken De kennismaking en De porseleinkast. Faxen aan Ger. Deze driejaarlijkse prijs – ingesteld in 1957 en sinds 1984 driejaarlijks toegekend – bekroont “proza, poëzie of toneel dat zowel uitmunt door sociale bewogenheid als door literair niveau”. De prijs omvat een oorkonde en 3.000 euro. Meer details bij Neerlandistiek.nl.

# Ellen Deckwitz (voor de dichtbundel Hogere natuurkunde), Stephan Enter (voor de roman Pastorale) en Asha Karami (voor de dichtbundel Godface) zijn genomineerd voor de E. du Perronprijs 2019, een prijs die wordt toegekend aan “schrijvers, kunstenaars of instellingen die met een cultuuruiting in brede zin een bijdrage leveren aan een inclusieve samenleving”. De bekendmaking volgt op 16 april, de uitreiking – met de E. du Perronlezing door Maxim Februari – zal wellicht worden uitgesteld.

# Dido Michielsen ontvangt de Nederlandse Boekhandelsprijs voor haar roman Lichter dan ik, gebaseerd op het leven van haar betovergrootmoeder in Indonesië. De Boekhandelsprijs bestaat sinds 2015 en wordt jaarlijks toegekend “aan een oorspronkelijk Nederlandstalig literair werk, een boek dat volgens de boekhandelaren om zijn inhoud en thematiek meer aandacht verdient”. Hij omvat een boekhandelstournee en een geldprijs van 7.500 euro. Ook Ish Ait Hamou (Het moois dat we delen) was genomineerd voor deze onderscheiding, naast Marijke Schermer (Liefde, als dat het is) , Machteld Siegmann (De kaalvreter) en Manon Uphoff (Vallen is als vliegen).

# Choreograaf, danser, mediafiguur en schrijver Ish Ait Hamou is de winnaar van de Van Acker Prijs, meldt VRT. Die prijs wordt om de twee jaar uitgereikt in Brugge en is een eerbetoon aan de ministers van staat Achiel en Frank Van Acker voor auteurs die hun engagement tentoonspreiden. “Soms komt dit engagement uit het oeuvre naar voren, soms komt het tot uiting in de activiteiten die de artiest naast zijn werk ontwikkelt. Soms worden beide gecombineerd en dat is voor Ish Ait Hamou zeker het geval”, aldus Alain Petit, voorzitter van de Van Acker Stichting.

• Jules Deelder
• literair nieuws
• Marieke Lucas Rijneveld