literatuur

‘De papieren man’: Jeroen Brouwers en Jan Cremer zijn 80 en ander boekennieuws

Als ‘De papieren man’ brengt Dirk Leyman literaire berichtgeving uit Vlaanderen en Nederland. Met dit keer onder meer: een resem op til zijnde coronaboeken, uitstel voor literaire topprijzen, ‘bemoedigende’ stadsgedichten in Antwerpen, gelegenheidsuitgaven voor 80-jarigen Jan Cremer en Jeroen Brouwers, ‘doordrammende kunstenaars’ én omgeschakelde boekhandels.

Gelegenheidsuitgaven voor tachtigjarige Jeroen Brouwers

De 80-jarige Jeroen Brouwers moest het op 30 april met een geïsoleerd thuisfeestje in Lanaken doen – zeker met inachtneming van zijn fragiele gezondheid – al heeft de schrijver natuurlijk wel flinke ervaring met kluizenaarschap, zelfs buiten coronatijden. Aan gelukwensen zal het hem niet ontbreken. Dat Brouwers’ nieuwe roman Cliënt E. Busken grotendeels uitstekend onthaald werd en onder meer na een uitverkiezing tot Boek van de Maand in DWDD tot de best verkopende Nederlandse fictieboeken van dit voorjaar uitgroeide, zal hem ongetwijfeld verheugen.

Brouwers wordt ook verblijd met twee gelegenheidsuitgaven: een bijzondere heruitgave van Bezonken rood, met een nieuw nawoord waarin Brouwers terugkijkt op de ontvangst van de roman, en hij de polemiek van destijds met Rudy Kousbroek (1929-2010) weer lijkt aan te zwengelen. Kousbroek verweet Brouwers dat hij een onjuist beeld schetste van het leven in de ‘jappenkampen’. “Hiermee streef ik vooral rechtvaardigheid na. Bezonken rood is door Rudy Kousbroek in een hoek getrapt waar het niet thuishoort. Het is geen rotboek of een leugenachtig boek. Het is een mooie roman, al zeg ik het zelf”, vertelde Brouwers onlangs over het nawoord in De Morgen.

Er is een luxe-editie en een gewone heruitgave. En er is het hommageboek Aan een karakter, samengesteld door uitgeverij Atlas/Contact. Het bevat brieven en teksten van 26 schrijvers, toneel- en filmmakers, denkers en letterkundigen over zijn oeuvre, waarbij ze de vrije hand kregen. Met bijdragen van Désanne van Brederode, Mark Cloostermans, Luc Coorevits, Michiel Cox, Yannick Dangre, A.H.J. Dautzenberg, Jan Decleir, Jozef Deleu, Leen van Dijck, Cherry Duyns, Arjen Fortuin, René Franken, Maarten ’t Hart, Ivo van Hove, Tom Lanoye, Dirk Leyman, Wim Opbrouck, Astrid H. Roemer, Dirk Roofthooft, Mark Schaevers, Peter Terrin, Margot Vanderstraeten, Stephan Vanfleteren, Christophe Vekeman, Dimitri Verhulst en L.H. Wiener.

Ook Septentrion, Franstalige tegenhanger van de lage landen, komt met een uitgebreid stuk over Jeroen Brouwers en een fragment uit de Franse vertaling van Het hout.

Jan Cremer alive and kicking op zijn tachtigste

Ook Jan Cremer, schrijver van de tumult veroorzakende megaseller Ik, Jan Cremer én schilder, rondde op 20 april de kaap van de tachtig jaar. Vooral in Nederland genereerde dat krantenaandacht, onder meer met dit interview in het Algemeen Dagblad: “Schrijven is voor mij herbeleven. Ik lees notities en vervolgens komen de herinneringen als vanzelf naar boven. Die schrijf ik dan op – dat gebeurt bijna onbewust, zoals ik ook mijn taferelen schilder. Ik heb aan een paar notities genoeg. Ik zie de gebeurtenissen meteen weer voor me. Ik ruik en hoor alles dankzij mijn fotografisch geheugen. Vanaf toen ik vier was, kan ik me alles herinneren. Ik schrijf in een roes. In opperste concentratie. De beelden duikelen op die momenten over elkaar heen.’’

Bij De Bezige Bij verschijnt in een cassette het rijk geïllustreerde boek Barbaar op Ibiza, over Cremers tweejarige verblijf op het Spaanse eiland, tussen 1961 en 1963. De periode wordt tot leven gewekt via zijn eigen romans, schilderijen, brieven en notitieboeken én door interviews en getuigenissen. “Hij maakt er zijn eerste fortuin en jast zijn geld er even snel weer doorheen. Het is een cruciale periode in zijn leven: de Kultuurnozem, het Woeste Beest, de Barbarist, ze komen als kunstenaar onder de brandende zon van Ibiza tot volle bloei”, aldus De Bezige Bij.

Stefan Hertmans komt met roman over SS’er

Met De opgang kondigt Stefan Hertmans (69) een wellicht ophefmakende nieuwe roman aan. Het boek neemt de Tweede Wereldoorlog in het vizier, zoals veel collega-auteurs hem voordeden.

Het boek over een SS’er verschijnt in september bij De Bezige Bij. Toen Hertmans in de zomer van 1979 in het Gentse Patershol in een opwelling een idyllisch ogende woning kocht, ontdekte hij pas twintig jaar later – toen hij het pand verkocht – dat de plek onfrisse geheimen herbergde. Tot zijn verbijstering ontdekte Hertmans dat er eerder een SS’er woonde. “Het is onbegrijpelijk dat ik toen al alles wat ik had kunnen weten, of tenminste vermoeden, zo gedachteloos aan mij voorbij had kunnen laten gaan”, aldus de schrijver van Oorlog en terpentijn en De bekeerlinge. Verrast door de late ontdekking sprak Hertmans met intimi en nabestaanden en voerde hij archiefonderzoek uit. Langzaam kwam zo de SS’er in beeld, net als zijn Nederlandse pacifistische echtgenote en kinderen, onder wie zijn oudste zoon, die een vooraanstaande Vlaamse intellectueel werd. Hertmans typeert De opgang als “een politiek drama” én als “een huwelijksdrama” dat raakt aan historische gebeurtenissen

Hertmans legt momenteel de laatste hand aan de roman, maar vond toch de tijd om mee te reflecteren over schrijverschap, cultuurproductie en prioriteiten in coronatijden, in een veel gedeelde voorgelezen column op de Vlaamse Radio 1. “Collega-schrijvers lezen inmiddels op sociale media verhalen voor als waren de eenzamen thuis gefrustreerde kinderen geworden die zonder culturele snoep verhongeren… Zou het dan toch zo zijn dat mensen een tegenslag nodig hebben om wat rustiger na te gaan denken over wat werkelijk telt? Waarom is de cultuurproducent, tot voor kort uitgekreten voor een luxueuze subsidieslurper, nu plots de melkboer die aan huis moet leveren? En is de schrijver dan wel het juiste noodnummer om te bellen? Is hij een wondergenezer, een trooster, een gratis variant van de psychoanalist, de ideale toogfilosoof of de supercommentator in tijden van symbolische oorlog?”

En hij vervolgt: “En is het verder wel zo dat nu iedereen plots moet worden gemobiliseerd om de weldadige stilte die over de steden is gevallen zo nodig weer met een eindeloos gemurmel te gaan vullen?”

Coronaboeken en brieven op komst

Toch wordt er door al die opgehokte schrijvers en scribenten nog intensiever geschreven dan ooit, in Vlaanderen en Nederland, om van het al dan niet bevlogen (of belabberd) voorlezen op sociale media nog te zwijgen. Al die frenetieke activiteit leidt tot een opstoot van coronaboeken, die al spoedig het daglicht zullen zien. Ook uitgevers zijn erop gebrand om in te spelen op de virusliteratuur, vermoedelijk omdat ze er enig commercieel heil van verwachten in bange tijden.

Wellicht wordt taaldeskundige en cabaretier Wim Daniëls (°1956) met zijn roman Quarantaine
de eerste – een nogal voorspelbare titel die overigens ook door Wytske Versteeg werd gebruikt. Daniëls zegt in Boekblad dat de directe aanleiding “de lege agenda” was die hij opeens voor zich had. “43 voordrachten die ik in de loop van maart, in april, mei en juni zou gaan houden, waren geschrapt”, schreef hij op Facebook. Hij ging als een razende Roeland aan de slag.

Volgens de uitgeverij Thomas Rap blijkt Quarantaine “een heel mooi liefdesverhaal te zijn, dat ook gaat over wat deze crisis met mensen doet. Hoe er afstand ontstaat, maar ook hoe het mensen bij elkaar brengt. Het gaat over twee mensen die in een vakantiepark in de Dordogne aan hun proefschrift werken. Ze komen daar vast te zitten, ze worden ziek, waarna de man – een arts – voor de vrouw zorgt en verliefd op haar wordt.” Quarantaine verschijnt op 15 mei. Het is de eerste roman van Daniëls, die een hele resem publicaties op zijn naam heeft staan.

Vervolgens komt uitgeverij Houtekiet in Vlaanderen op 20 mei met De afstand, een initiatief van eindredacteur Joost Devriesere, die een paar jaar geleden debuteerde met de dystopische roman Pest. Het werkstuk bevat brieven die vierentwintig Vlaamse auteurs naar elkaar penden tijdens de eerste maand van de coronalockdown.

Onder anderen Jeroen Olyslaegers, Tom Naegels, Christophe Vekeman, Sien Volders, Mustafa Kör, Tim Foncke, Lenny Peeters, Joke Van Caesbroeck, Joost Vandecasteele en Elvis Peeters leveren bijdragen. De opbrengst van het boek gaat integraal naar het goede doel. In het meinummer van de lage landen en op de website verschijnt één van deze correspondenties.

“Het resultaat is een boeiend tijdsdocument over een unieke periode in de moderne geschiedenis”, aldus de uitgever, en het zal thema’s bespelen als “de onderhuidse angst en het isolement natuurlijk, maar evengoed de hoop op een andere, betere samenleving na Covid-19. De afstand
bevat dan ook een lach en traan, en tal van persoonlijke ontboezemingen die in normale omstandigheden onuitgesproken zouden blijven. Zo doen de auteurs ook ‘afstand’ van hun diepste zielenroerselen”, zo wordt De afstand – alweer een weinig originele titel – aangekondigd.

Niet geheel onverwacht is ook Daan Heerma van Voss present met zijn Coronakronieken, een boek waarvoor de Nederlandse romancier en reportagemaker verhalen en anekdotes uit diverse landen over grote en kleine gebeurtenissen in coronatijden verzamelde. Hij smeedde ze samen en vulde ze aan met eigen observaties en antwoorden op de vraag: wat gebeurt er met ons als de wereld die we kennen stil komt te staan?

Het boek verschijnt op 25 mei bij Atlas Contact en de opbrengst gaat naar de zwaar getroffen Nederlandse boekhandel: “Ik hoop dat ik met dit boek een bescheiden steentje kan bijdragen aan het herstel van de boekhandel in deze moeilijke periode, maar ook aan onze collectieve verwerking.”

De oplage is hoog: meteen 10.000 exemplaren. Heerma van Voss borduurt voort op een uitspraak van Toni Morrison over tijden van crisis: “Dit zijn juist de tijden wanneer kunstenaars aan het werk gaan. Er is geen tijd voor wanhoop, geen plek voor zelfmedelijden, geen reden voor stilte, geen ruimte voor angst. We praten, we schrijven, we doen taal. Dit is hoe beschavingen helen.”

En dan is er ook nog een kleinschaliger initiatief uit tijdschriftenland opgedoken: Viralen,
opgestart door romancier en Knack-recensent Roderik Six, bundelt twee keer per maand nieuw of eerder gepubliceerd werk in een onlinemagazine, geproduceerd door Kubla Kahn.

Elk nummer kost 3,33 euro. Intussen verschenen al drie nummers, uitsluitend online, met werk van onder meer Thomas Heerma van Voss, Gaea Schoeters, Radna Fabias en Charlotte Van den Broeck. Of het tijdschrift een blijver zal zijn, is nog niet duidelijk.

Salamander beleeft tweede jeugd

Fijn nieuws voor wie tuk is op de klassieken: de Singel Uitgeverijen blazen de bekende Salamanderreeks nieuw leven in. Op 2 juni verschijnen de eerste vier paperbacks: Karakter van F. Bordewijk, Het proces van Franz Kafka, Terug tot Ina Damman
van Simon Vestdijk en De toverberg van Thomas Mann. In het najaar volgt een tweede lading van vier titels.

In 2013 had Athenaeum-Polak & van Gennep, destijds de uitgever, de reeks stopgezet. Ze zette het mes in het aantal series toen bleek dat de boekhandel minder geporteerd leek voor het hele assortiment titels. Voor de serie put Singel Uitgeverijen uit de klassiekers die het in huis heeft, zo meldt Boekblad. Er komen ook nieuwe vertalingen en andere titels worden in licentie genomen. De uitgeverij focust niet op één genre. “Van heel klassiek tot vrij modern, fictie en non-fictie”, de klemtoon ligt op “boeken die je gelezen moet hebben”, zo is het devies.

De Salamanders werden in 1934 door Emanuel Querido in het leven geroepen en golden destijds zelfs als een van de eerste pocketreeksen ter wereld, waarbij ze de beroemde Penguin-reeks de loef afstaken. Die serie startte pas een jaar later.

A.F.Th. van der Heijden serveert ‘erotische meesterproef’

Wie zich dan weer amper uit het lood laat slaan door alle coronatijdingen is A.F.Th. van der Heijden. Hij heeft verschillende boeken tegelijk in aanbouw en timmert ook gestaag verder aan cyclus De tandeloze tijd. In juni komt hij bij Querido met Stemvorken, aangekondigd als een “indringende, erotische meesterproef in deze tijden van dorre verpreutsing”.

Twee getrouwde vrouwen, Corinne en vertelster Zwannet, allebei moeder en midden veertig, storten zich samen in een lesbische amour fou, “aanvankelijk aangemoedigd en later tegengewerkt door de mannen om hen heen”. Het personage Zwannet kennen we natuurlijk al eerder uit De tandeloze tijd. Van der Heijden neemt zelfs “de terreur van de ‘mannelijke blik’” op de korrel, zo blijkt uit de aankondiging.

Langer nagelbijten voor Marieke Lucas Rijneveld….

De zes genomineerde auteurs voor de prestigieuze International Booker Prize moeten nog even verder nagelbijten. De uitreiking is uitgesteld van 19 mei naar een nader te bepalen datum in de zomer, vanwege de impact van het coronavirus. Uitgevers drongen daarop aan, zodat de aandacht voor de boeken én verkoop langer doorloopt.

De 50.000 pond voor de beste in het Engels vertaalde roman wordt evenredig verdeeld over auteur en vertaler. De Nederlandse Marieke Lucas Rijneveld is stevig kanshebber met haar debuut The Discomfort of Evening, vertaling door Michele Hutchison van De avond is ongemak. Rijneveld blijft trouwens internationale aandacht opwekken én kreeg recent ook een uitgebreid profiel in The New York Times, terwijl ook The Economist kwistig met lof was in een recensie. In Nederland duikt haar romandebuut door alle belangstelling weer hoog op in de bestsellerlijsten.

….en ook voor de Librisgenomineerden

Ook de genomineerden voor de Libris Literatuur Prijs 2020 moeten hun zenuwen ruim één maand langer in bedwang houden. Het coronavirus heeft ervoor gezorgd dat de bekendmaking van de winnaar is verschoven van maandag 11 mei naar maandag 22 juni.
“In dit besluit heeft het bestuur van de organiserende Stichting Literatuur Prijs de belangen van de genomineerde schrijvers en van de lokale boekhandels in Nederland sterk laten meewegen”, klinkt het. De Libris hoopt dat de uitreiking dan met enige grandeur kan plaatsvinden.

Gezien de geslonken verkoop kunnen de zes titels nu meteen wat langer in de aandacht blijven. De genomineerde boeken zijn: Saskia de Coster met Nachtouders, Wessel te Gussinklo met De hoogstapelaar, Oek de Jong met Zwarte schuur, Sander Kollaard met Uit het leven van een hond, Marijke Schermer met Liefde, als dat het is en ten slotte Manon Uphoff met Vallen is als vliegen. Uphoff en De Jong worden de grootste kansen toegedicht. De recensie van de lage landen vind je hier.

Vlaamse boekensector zit ministers achter de veren, boekhandels schakelen om

Boek.be, de koepelorganisatie van de Vlaamse boekensector, heeft de voltallige Vlaamse ministerraad een boekenpakket overhandigd, om het belang van de door corona getroffen boekensector te onderlijnen. Boek.be verzocht alle ministers ook om een filmpje waarin ze vertellen wat boeken lezen voor hen betekent. Viceminister-president Bart Somers beet de spits af, maar ook minister-president Jan Jambon en Onderwijsminister Ben Weyts deden hun duit in het zakje. Boekhandels zagen recent om en bij de 50 procent van hun omzet in rook opgaan. De boekenaankopen verplaatsten zich wél sterk naar onlineverkoopkanalen (+ 52 procent) en supermarkten (+ 17,5 procent). De algemene boekenmarkt kent daardoor in maart tegenover 2019 een omzetdaling van 15 procent.

Ook uitgevers trekken sombere fronsen in het voorhoofd. “Zowat elke uitgever verwacht een terugval van 21 à 35 procent van de totale jaaromzet, blijkt bij een Boek.be-rondvraag”, aldus Vé Bobelyn, directeur VBK België en voorzitter van de Groep Algemene Uitgevers (GAU). “Dertig procent calculeert zelfs een omzetverlies van meer dan 51 procent in. Maar de meeste uitgeverijen overleven het wel, denkt Bobelyn. “Ze hebben allemaal een oorlogskaske. Maar de oplages zullen krimpen en sommige uitgaves worden opgeschort of uitgesteld. We hopen op de Frankfurter Buchmesse en de Boekenbeurs, om daar het Vlaamse boek extra onder de aandacht te brengen.”

De Vlaamse onafhankelijke boekhandels zijn niet bij de pakken blijven zitten en hebben zich in ijltempo omgeturnd tot onlineverkopers. Ze proberen hun klanten te bedienen met snel in elkaar geflanste webshops én kwieke thuisleveringen met fiets of bestelwagen, om zo te kunnen opboksen tegen Amazon en Bol.com. Zelfs omzetdalingen van 60 tot 85 procent zijn evenwel geen uitzondering, beweren sommigen.

De Morgen bracht een reportage over het inventieve kunst- en vliegwerk van de onafhankelijke boekhandels, net als vervolgens De Standaard. Als alles meezit, zouden de Vlaamse boekhandels vanaf 11 mei, mits de nodige voorzorgsmaatregelen, opnieuw kunnen openen. In Nederland, waar de winkels gedeeltelijk openbleven, heerst ook geen al te uitbundige stemming. Daar wordt gevreesd dat een derde van de boekhandels gaat “omvallen”, meldt Nu.nl.

Gerbrand Bakker: ‘Boekhandels doen alsof ze top van de apenrots zijn’

Maar niet iedereen heeft het begrepen op de rol die de boekhandelaars spelen in het sturen van het boekenaanbod. “Boekhandels trekken onevenredig veel macht naar zich toe. Zij zijn bezorgd om hun eigen verdienmodel en zien daarbij de financiële gevolgen voor uitgevers en schrijvers over het hoofd”, sakkert de Nederlandse schrijver Gerbrand Bakker in Trouw. Hij ergert zich over de houding van de Singel Uitgeverijen, die zich nu te zeer plooien naar de wensen van de boekhandels. Die dringen erop aan dat commercieel kansrijke boeken in coronatijden voorrang krijgen én ietwat moeilijker werk wordt uitgesteld.

“Boekhandels geven impliciet te kennen dat zij de top van de apenrots zijn.” Maar uitgevers moeten nét eigengereid uitgeven wat ze willen én zich niet laten sturen door de boekhandel, vindt Bakker.

Louis Paul Boon krijgt ‘tussentijdse sondering’ in ‘De Parelduiker’

Hoeveel weerklank heeft het immense oeuvre van Louis Paul Boon (1912-1979) nog, de man die ons een geweten wilde schoppen en door zijn voortijdige dood de Nobelprijs misliep? Boon, “literaire zoeker naar eigen tegendraadse waarheden”, “zelfverklaarde afbreker” en “tedere anarchist”, valt niet in keurslijven te persen. Later was hij ook een krantencolumnist, “meer een rustig burgermannetje, dat het allemaal met een korreltje zout neemt”.

Het Nederlandse literair-historische tijdschrift De Parelduiker vond het tijd voor een tussentijdse “sondering” en komt met een fraai themanummer over deze “literaire kat, gezegend met negen levens”. Met onder meer een wandeling door Aalst in het voetspoor van Boon, een interview met zoon Jo Boon en een blik op de schrijver in wording via zijn jeugdvrienden. Het nummer bevat bijdragen van onder meer Bert Ummelen, Marco Entrop, Boon-biograaf Kris Humbeeck, Jos Muijres en Martine Cuyt.

Binnenkort verschijnt ook een selectie uit de Boontjes, deel 21 in het Verzameld Werk, meldt de site Boeken over Boeken. “Van de ‘Boontjes’ kan worden gezegd wat Multatuli beweerde over zijn bundels Ideeën: ze zijn de Times van de schrijversziel. Juist door hun gigantische diversiteit aan onderwerpen en hun ogenschijnlijke gebrek aan ernst kunnen de ‘Boontjes’ de lezer nog altijd charmeren”, aldus uitgever De Arbeiderspers.

DW B onderzoekt ‘Satire. De gespierde lach’

Sinds de oudheid is satire een geliefkoosd en uitgekiend schrijverswapen. En denk ook maar aan de vlijmscherpe pennen van Rabelais, Laurence Sterne of Voltaire. Satire was eeuwenlang de alomtegenwoordige luis in de pels van machthebbers, godsdiensten en maatschappelijke fenomenen. Hoog tijd, vond DW B, om de schijnwerper te richten op het verschijnsel.

Want tegenwoordig ligt het genre zélf in de vuurlinie. Omdat de dubbelzinnigheid ervan niet meer gesmaakt wordt, in een tijdperk waarin satire juist erg relevant is? Is de grimmige en gespierde lach te cassant? “Satirici lijken stilaan een bedreigde diersoort. En bekopen het soms met hun leven, remember de redactie van Charlie Hebdo of sommige cartoonisten. Meer en meer zien we hoe satire in teksten en cartoons, en bij stand-upcomedians en cabaretiers, wordt beteugeld. Dat leidt soms tot autocensuur. Satire is bovendien onderdeel van een hevig debat over vrije meningsuiting en politieke correctheid”, aldus DW B.

Curatoren Fikry El Azzouzi en Dirk Leyman (uw Papieren man) presenteren teksten “waarin wel nog gespierd en kritisch gelachen wordt met wat misgaat”. Er zijn essays, verhalen en gedichten van onder meer Howard Jacobson, Roderik Six, Peter Theunynck, Roel Daenen, Christophe Vekeman, Jan Van Mersbergen, Pierre Schoentjes en Joost Vandecasteele. Het nummer bevat verder onder meer nieuw werk van Erik Spinoy, Kreek Daey Ouwens, Gerry van der Linden en Delphine Lecompte.

Antwerps stadsdichter Seckou geeft de burger moed

De recent aangestelde Stadsdichter Seckou Ouologuem, die het stokje overnam van Maud Vanhauwaert, schreef samen met 219 Antwerpse inwoners een bemoedigend stadsgedicht. Seckou legt uit: “Wekenlang ontving ik bemoedigende woorden, gedichten en anekdotes. Klein en groot, vaag en dwingend, hartverscheurend en hartverwarmend. Ik deinde enkele weken mee op de gedachtestroom van Antwerpen. Die klinkt bezorgd en in rouw maar vooral hoopvol. Alle ingestuurde liefde, pijn, hoop en bekommernissen weefde ik tot één bezwerende gedachtestroom. Een ‘Krachtveld’ met 219 intenties die ik strategisch als een bezwering rond Antwerpen wil plaatsen, zodat wij elkaar voor altijd omringen.”

Het stadsgedicht ‘Krachtveld’ zal komende weken in samenwerking met de districten aangebracht worden op nutskasten, in een cirkel rond Antwerpen. Er wordt volgende maand ook een poster met het integrale gedicht, in een ontwerp van Timothy Van de Laar, gemaakt. Dat is gratis verkrijgbaar, zodat stadsbewoners het gedicht ook thuis op een zichtbare plek kunnen ophangen. Op deze manier vormt het stadsgedicht een “fysiek poëziekrachtveld rondom Antwerpen”.

(lees verder onder de illustratie)

Woutertje Pieterse Prijs voor Bette Westera en Sylvia Weve

De Woutertje Pieterse Prijs voor het beste kinderboek is toegekend aan Uit elkaar van Bette Westera en Sylvia Weve, een boek dat “de tragiek niet ontkent, maar de feestelijkheid laat zegevieren. Het kan kinderen tot steun zijn, én laten lachen, op elke pagina”. Een uitreiking kon niet plaatsvinden vanwege het coronavirus, dus maakte juryvoorzitter Arjan Peters het winnende boek bekend op zaterdag 11 april in het NPO Radio 1-programma De Taalstaat. Hier kun je een gesprek beluisteren met de laureaten.

Filter Vertaalprijs voor Henny Corver

Op digitale wijze vond op 23 april de bekendmaking plaats van de winnaar van de Filter Vertaalprijs 2020, waaraan een bedrag van 6000 euro is verbonden. De jury kende die toe aan Henny Corver voor haar bij Atlas Contact verschenen vertaling van Pelgrim langs Tinker Creek van schrijfster Annie Dillard.

Het juryrapport prijst Corver: “Er is overduidelijk héél veel zorg besteed aan de Nederlandse tekst, die ook nog eens een indrukwekkend ritme heeft, waardoor je het boek als het ware wordt ingezogen. De creativiteit van de vertaling valt pas goed op als je het Nederlands naast het Engels legt. Lees je alleen het Nederlands, dan lijken al die ingewikkelde, lange zinnen volkomen vanzelfsprekend en natuurlijk en spontaan.”

Journalist en chroniqueur Alexander Münninghoff (76) overleden

Na een lang ziekbed is op 76-jarige leeftijd journalist en schrijver Alexander Münninghoff overleden. De laatste jaren had hij zich ontpopt tot een bekende Nederlander en graag geziene gast in talkshows. Van 1974 tot 2009 werkte hij voor de Haagsche Courant en deed daar – vaak op flamboyante wijze – verslag uit oorlogsgebieden als Libanon en voormalig Joegoslavië. Ook werkte hij vijf jaar als correspondent in Moskou, waarover hij het in 1991 bij Prometheus verschenen Tropenjaren in Moskou publiceerde. “De journalist die weinig Nederlands bloed had, kleefde vaak het adjectief ‘on-Nederlands’ aan. Hij hield van on-Nederlands lange volzinnen, on-Nederlands uitweidingen en on-Nederlands lange maaltijden”, aldus Olaf Tempelman in de Volkskrant.

Münninghoff verkreeg daarnaast bekendheid als schaker en schreef biografieën van de Nederlandse grootmeesters Max Euwe en Jan-Hein Donner. Zijn grootste succes als auteur is De stamhouder (Prometheus, 2014), waarin hij de geschiedenis van zijn eigen familie beschreef. Münninghoff werd op 13 april 1944 geboren in het huidige Poolse Poznan. Zijn Nederlands-Russische vader sloot zich aan bij de Waffen-SS en zijn Baltisch-Duitse moeder sloeg op de vlucht voor het Rode Leger. De stamhouder werd bekroond met de Libris Geschiedenis Prijs 2015.

Bestsellerauteur Carl Friedman overleden

Carl Friedman, die vooral naam maakte met Twee koffers vol uit 1993, is op 27 maart op 67-jarige leeftijd overleden, eveneens na een langdurige ziekteperiode. Friedman – wier echte naam Carolina Klop luidde – debuteerde in 1991 met de novelle Tralievader, over haar vaders periode in een concentratiekamp. Twee jaar later verscheen Twee koffers vol, over een Joodse studente die als kinderoppas in Antwerpen met antisemitisme te maken krijgt. Er werden meer dan 60.000 exemplaren verkocht van in 1998 door Jeroen Krabbé verfilmde boek, onder de titel Left Luggage.

Friedman kwam in 2005 in opspraak nadat haar meisjesnaam en katholieke afkomst werden onthuld. Had ze dan toch geen Joodse achtergrond? Friedman heeft nooit op de polemiek gereageerd.

Ook Arnon Grunberg is met een coronacolumn gestart

Na Ilja Leonard Pfeijffer vanuit Genua (in NRC) en Dimitri Verhulst van op het Franse platteland (hier te lezen, maar ook een selectie in Knack Weekend) is onlangs ook Arnon Grunberg met een dagelijkse coronacolumn gestart in NRC Handelsblad, vanuit zijn thuisbasis New York, waar hij zopas vanuit Amsterdam naar terugkeerde:

“Ik houd van luchthartigheid, maar op het vliegveld kon men zich niet aan de indruk onttrekken dat er een piepkleine Apocalyps had plaatsgevonden. Baghdad International Airport in 2009 was levendiger dan Schiphol nu.” En: “‘Je gaat naar een rampgebied’, zei iemand. ‘Ik ga naar huis’, antwoordde ik.”

Kort nieuws

# Er is hernieuwde aandacht op til voor de Vlaamse cultschrijver Roger Van de Velde (1925-1970), wiens markante oeuvre nog steeds van hoge kwaliteit blijkt te zijn en nieuwe generaties aanspreekt. Eerst komt er eind mei bij uitgeverij Vrijdag een heruitgave van De knetterende schedels, waarin hij zijn compagnons de misère beschrijft in de instellingen waar Van de Velde werd geïnterneerd.

In het najaar is het uitkijken naar de biografie van schrijfster Ellen Van Pelt over Van de Velde, waaraan ze al een aantal jaar werkt. Deze wereld is geen ergernis waard verschijnt eveneens bij Vrijdag en volgt de tragische levensloop van de auteur die na maagproblemen verslaafd geraakte aan palfium, een medicijn dat hem noodlottig werd. Van de Velde ontving in 1970 de Arkprijs van het Vrije Woord, maar overleed kort daarna.

# Voormalig De Standaard-recensent Mark Cloostermans steekt zijn nek uit met een reeks historische misdaadromans, die draaien om ene Henri Conscience en zich afspelen in de negentiende eeuw. De slagschaduw van schrijver Hendrik Conscience is niet veraf. Het eerste deel draagt de titel De terugkeer. De serie moet verschijnen bij Houtekiet. Eerder al publiceerde de tegenwoordig in Barcelona wonende Cloostermans bij Van Oorschot Spoiler, een essayboek over Netflix-series en de wereldliteratuur, destijds besproken in Ons Erfdeel.

# Twintig jaar geleden overleed journalist, chroniqueur en eeuwige belhamel Johan Anthierens (1937-2000). Een geknipte gelegenheid om een boek dat hem nauw aan het hart lag, heruit te geven, zo vond uitgeverij Polis: Willem Elsschot. Het Ridderspoor. Anthierens’ biografische portret van de schrijver van Kaas
en Villa des Roses doorstaat met glans de tand des tijds, het sprankelt nog, al danst het dan bijwijlen van de hak op de tak. Anthierens poogt er – met zijn vergulde pen – een aantal raadsels rondom de mythe Elsschot door te lichten. Hij prijst zijn “beduimelde God” maar geeft hem af en toe ook een stevige bolwassing. Knack-journalist Stijn Tormans situeert Anthierens in een warm voorwoord en schreef voor zijn magazine ook een gloedvol portret met getuigenissen. Lees hier ook Rik van Cauwelaert over Anthierens in Ons Erfdeel.

# Uitgeverij Atlas Contact heeft de Maand van het Natuurboek verplaatst naar mei, zo meldt Boekblad. Aanleiding is – uiteraard – de coronacrisis. Neveneffect van een en ander is wél een groeiende aandacht voor natuurboeken, omdat er ook aanzienlijk meer gewandeld wordt. Evenementen in het kader van de maand van het Natuurboek zullen evenwel schaars blijven in de boekhandel, wél wordt in mei flink extra promotie gemaakt voor natuurboeken, zo kondigt de uitgeverij aan.

# Ook het Antwerpse Letterenhuis poogt de belangstelling voor zijn werking en archief draaiende te houden. Tien hedendaagse auteurs schetsen een beeld van tien bekende of minder bekende schrijvers die 100 jaar geleden werden geboren in de serie 10 x 100. Daarvoor wordt geput uit de collectie van het Letterenhuis. Op 23 april, Wereldboekendag, opende Geert van Istendael de reeks met een verhaal over Hubert van Herreweghen. Elke week op donderdag wordt er een nieuw essay toegevoegd, met bijdragen over onder meer Aster Berkhof, Ben Cami, Jos de Haes, Hubert Lampo, Jan Walravens en anderen. Tot de hedendaagse Vlaamse auteurs die in het archief én in de pen klommen, behoren onder meer Annelies Verbeke, Charlotte Van den Broeck, Christophe Vekeman, Elvis Peeters, Monika van Paemel en Yousra Benfquih.

# De Vlaamse bibliotheken, nog altijd gesloten voor het publiek, worden geconfronteerd met een sterk aangezwollen leeshonger en spelen daar over het hele land op in met afhaalpakketten. Meer in deze reportage van het VRT-nieuws.

# Behoud de Begeerte houdt de literaire podiumvlam brandende door een uitgebreid programma aan te bieden van oudere voorstellingen via een Tournée Digitale. Daarvoor put de organisatie uit haar goed gestoffeerde video-archief. De séances bestrijken de periode van 1988 tot 2020. “Elke woensdag en zaterdag kunt u vanaf 15 uur schouwburg spelen van op uw canapé”, meldt Behoud de Begeerte. Op woensdag is een recente opname (2006-2020) te zien, op zaterdag een retrovoorstelling (1988-2005). Hoeft het gezegd dat er veel Saint-Amour-voorstellingen te herbewonderen zijn? En naar aanleiding van de tachtigste verjaardag van Jeroen Brouwers toonde Behoud de Begeerte ook ‘Brouwers 75’, een memorabele hulde-avond in de Bourla.

# Ter gelegenheid van de Herman de Coninckprijs, met als laureate Eva Gerlach, bracht datzelfde Behoud de Begeerte een bloemlezing uit: De 44, met “de vierenveertig beste gedichten van de Herman de Coninckprijs 2020”. De titel verwijst naar het geboortejaar van Herman de Coninck: 1944. Wie het boek koopt (2,5 euro), ontvangt er bovendien het gratis postergedicht van Eva Gerlach bij. De cover is ontworpen door Dooreman, het boek is te bestellen bij de plaatselijke boekhandel.

# De Spaanse Premio Formentor de las Letras 2020, die ook door het leven gaat als de Prix Formentor, is toegekend aan de 86-jarige Cees Nooteboom voor zijn volledige oeuvre. In de jury zaten Judith Thurman, Alberto Manguel, José Enrique Ruiz Doménec en Alexis Grohmann, onder voorzitterschap van Basilio Baltasar. Volgens de jury is hij “een van de grootste kroniekschrijvers van deze tijd”. Nooteboom krijgt 50.000 euro. Eerdere laureaten van de prestigieuze Spaanse literaire oeuvreprijs zijn Jorge Luis Borges, Samuel Beckett, Saul Bellow, Jorge Semprún, Alberto Manguel, Annie Ernaux en Javier Marias.

# Abdelkader Benali cultiveert in coronatijden dan weer zijn groene vingers, en brengt daar verslag over uit in een column in Trouw.

# En onze uitsmijter: woelwater en feministische pasionaria Stella Bergsma, die onlangs het pamflet Nouveau Fuck uitbracht, haalt in damesblad Linda
uit naar drammende, jankende kunstenaars op de sociale media: “Lieve kunstenaars, denken jullie echt dat het gedram werkt? Dat mensen zelf niet kunnen bedenken wat JUIST NU belangrijk voor ze is? Meestal is dat gewoon sex en bier hoor. Houd je kunst gewoon lekker voor je.” Reactie op deze provocatie van Bergsma kwam er van Jente Jong: “Kunstenaars vechten voor wat ze waard zijn. En dat is 3,7 procent van het bruto nationaal product. Het zijn 300.000 mensen. Ter vergelijking, KLM is 4,5 procent van het bruto nationaal product waard en er werken 30.000 mensen. KLM heeft laatst minimaal 7 keer zoveel staatssteun ontvangen als de culturele sector.”

• Coronavirus
• Jan Cremer
• Jeroen Brouwers
• Stefan Hertmans
• Stella Bergsma