literatuur

‘De papieren man’: Brieven van Brouwers, Andy Fierens schrijft een kinderboek, bekroningen en een onorthodoxe shortlist

De papieren man zit op het vinkentouw voor de literaire actualiteit in Vlaanderen en Nederland en maakt regelmatig een round-up. In deze maartaflevering besteedt Dirk Leyman aandacht aan een postume publicatie van Jeroen Brouwers, wissels bij uitgeverij Houtekiet en de onstuimige dichter Andy Fierens die met een kinderboek komt. En heel wat literair prijzennieuws.

Briefwisseling Jeroen Brouwers – Geert van Oorschot verschijnt dit najaar

Dit najaar zal bij Atlas Contact zo goed als zeker de correspondentie verschijnen tussen Jeroen Brouwers en uitgever Geert van Oorschot (1909-1987). Dat nieuws wist Brouwers’ weduwe en literatuuronderzoeker Gwennie Debergh te melden in de podcast Drie boeken
van Wim Oosterlinck. “Het was een warme vriendschap, maar met de nodige blutsen en deuken.” Brouwers gaf bij leven nog de toestemming voor de publicatie van de correspondentie die in 1968 een aanvang nam.

Na het overlijden van de flamboyante uitgever schreef Brouwers een in memoriam over Van Oorschot, Het tuurtouw (1989), geconcentreerd rondom de thema’s liefde, literatuur en dood. En ook in de roman Winterlicht (1984) komt Van Oorschot in versluierde vorm voor als personage.

Mogelijk verschijnen er later nog correspondenties, maar op postume verhalen of romans hoeven we niet te rekenen, gaf Debergh aan. De schrijver vond het not done om onafgewerkte manuscripten te publiceren. “Cliënt E. Busken was zijn allerlaatste roman. Het was zijn grote schrik dat hij die niet zou kunnen afwerken. Dat zou hij heel onartistiek hebben gevonden.”

De uitgave kadert binnen de Stichting Jeroen Brouwers, waar Debergh als voorzitter het voortouw neemt. Ze was twintig jaar lang de partner van de in 2022 overleden Brouwers en beheert ook de nalatenschap van de auteur en het immense archief. “De stichting is door hemzelf opgericht en heeft twintig jaar een slapend leven geleid, nu wacht ons de zware taak het archief te ordenen en te ontsluiten”, aldus Debergh in de podcast Drie boeken.

Mark Cloostermans alweer uitgever af bij Houtekiet

Voormalig criticus Mark Cloostermans is niet langer uitgever bij Houtekiet. Na amper een jaar, waarin hij het fonds voorzichtig probeerde te vernieuwen, is er een einde aan zijn arbeidsovereenkomst gekomen. Cloostermans laat op zijn Facebook weten: “Na aanslepende meningsverschillen over de toekomst van Houtekiet en de manier waarop we omgaan met auteurs, heb ik de uitgeverij moeten verlaten.”

Cloostermans is intussen aan de slag bij een consultancybedrijf in de regio Antwerpen. “Het spijt me echt voor de auteurs die ik aan Houtekiet verbonden heb en die op me rekenden … maar ze zijn bij de Houtekiet-redactie in goede handen”, klinkt het nog. Of er een nieuwe uitgever komt, is nog onduidelijk. Houtekiet – onderdeel van VBK Nederland (met onder meer Ambo|Anthos en Atlas Contact) – wil nu wel een nieuwe redacteur aanwerven. Houtekiet geeft onder meer boeken uit van thrillerauteurs Jo Claes, Christian De Coninck en Dirk Verhofstadt, naast kookboeken en kinder- en jeugdboeken.

Kort nieuws

# Op 30 maart zou de Nederlandse schrijver en polemist Gerrit Komrij tachtig jaar zijn geworden. Dat verdient een Antwerps verjaardagsfeest, vonden een aantal fervente liefhebbers en pleitbezorgers van zijn oeuvre, verenigd in het Komrijk. En dat komt er: op zaterdag 23 maart 2024 tekenen onder meer Tom Lanoye, Marcel Vanthilt, Marc Verstappen en Ruth Joos present in de Antwerpse Studio om een hommage te brengen aan een onvergelijkelijke auteur wiens scherpe pen en inzichten node gemist worden. Ook biograaf Arie Pos is aanwezig en vertelt over zijn biografie-in-wording. Het volledige programma vind je hier.

# Nederland en Vlaanderen zijn dit jaar samen gastland van de Leipziger Buchmesse, de grootste publieksboekenbeurs van Duitsland, die op 20 maart officieel wordt geopend door minister Jan Jambon en waarnemend Nederlands premier Mark Rutte. In Leipzig is een belangrijke rol weggelegd voor het werk van Paul van Ostaijen, voortbouwend op het door deBuren geïnitieerde multimediale project Besmette Stad en de bijbehorende uitgaven: Besmette Stad, De Aftocht
en BOEM Paukeslag.

Op de boekenbeurs worden vijf gloednieuwe publicaties van en rond werk van de grote Vlaamse dichter in het Duits gelanceerd. Drie daarvan bevatten nooit eerder in die taal gepubliceerd werk van Van Ostaijen zelf. Ook de voor de Boon Literatuurprijs 2024 genomineerde biografie door Matthijs de Ridder wordt in een voor het Duitse publiek aangepaste en op Van Ostaijens tijd in Berlijn toegespitste versie uitgebracht. Meer details bij deBuren. En over de deelname van de delegatie Vlaamse auteurs lees je hier meer bij Literatuur Vlaanderen.

# Het 54ste Poetry International Festival brengt tussen 7 en 9 juni 2024 dichters “met bijzondere en urgente verhalen” uit de hele wereld samen in Rotterdam en heeft intussen een eerste aantal namen vrijgegeven. Het gaat om de in Jamaica geboren dub-poet Linton Kwesi Johnson. Hij brak door met een mix van politieke poëzie en reggae en publiceerde zijn eerste gedichten in het tijdschrift Race Today, waarin hij onder andere racistisch gedreven politiegeweld in het Engeland van premier Margaret Thatcher adresseerde.

Uit Ramallah komt de jonge Palestijnse dichteres Asmaa Azaizeh met “even krachtige als pijnlijke gedichten over het leven op de bezette Westelijke Jordaanoever” die met de oorlog in Gaza actueler zijn dan ooit. Sami-dichter Sigbjørn Skåden, uit de hoofdstad van het Scandinavische poolgebied Tromsø, draagt voor uit zijn epische werk dat leest als een heroïsche reis waarin eeuwenoude tradities en het moderne Noorse leven elkaar ontmoeten in een mix van folklore en flitsende afko’s.

De Amerikaanse Victoria Chang werd onder andere voor haar bundel OBIT – een catalogus in rouwadvertenties over triviaal en traumatisch verlies – met prijzen overladen en Poet in Residence Felix Chow uit Hong Kong brak door met het even krachtige als pijnlijke gedicht ‘Death by Water’, waarin hij getuigt van de brute belegering van de universiteitscampus tijdens de Hongkongse studentenopstand in 2019. Aan Nederlandstalige kant zijn onder meer Astrid Lampe en Ingmar Heytze geprogrammeerd.

# De Nederlandse auteur Gijs IJlander, pseudoniem van Gijs Hoetjes, is op 6 februari overleden na een slepende ziekte. IJlander werd geboren in 1947 in Alkmaar en studeerde Engels en Vertaalwetenschap in Amsterdam. Hij debuteerde in 1988 met de roman De kapper, waarvoor hij de Geertjan Lubberhuizenprijs en de Anton Wachterprijs voor het beste debuut ontving. In 1994 schreef hij de Halewijn-literatuurprijs van de stad Roermond op zijn naam voor De lichtval en in 1999 de F. Bordewijk-prijs voor Twee harten op een schotel. In Een fabelachtig uitzicht (1990) koos hij voor het vertelperspectief van een opgezette eekhoorn. In het totaal publiceerde hij veertien romans, die de laatste jaren met slinkende aandacht te maken kregen.

# Voormalig Gazet van Antwerpen-journalist, bibliofiel drukker en uitgever Boris Rousseeuw is overleden. Hij was amper 65 jaar en al enige tijd ziek. Rousseeuw was de oprichter van De Carbolineum Pers. Tussen 1989 en 2024 rolden er bij De Carbolineum Pers 294 uitgaven van de pers, met onder meer werk van Arnon Grunberg, Gerrit Komrij, Benno Barnard en vele anderen. Nick ter Wal van Artistiek Bureau bracht hem een hommage: “Veronachtzaamde verhalen uit een grijs verleden gaf hij een nieuwe glans door de tekst te combineren met passende houtsneden. Tegelijk knipoogden zijn uitgaven vaak naar het begin van de twintigste eeuw: een stevig corps op de titelpagina en handgekleurde sierletters aan het begin van een alinea.”

# In het Rosa Spierhuis in het Nederlandse Laren is de schrijver en slavist Kees Verheul overleden. Hij werd in 1940 geboren in Hengelo. Die gemeente duikt vaak op in de boeken van Verheul, ook in zijn bekendste roman: Een jongen met vier benen (1982), waarin homo- en pedoseksuele thema’s worden aangeroerd. Verheul was van 1979 tot 2005 docent Russische letterkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen en maakte ook naam als essayist en vertaler, van onder meer Joseph Brodsky (met wie hij bevriend was), Anna Achmatova, Andrej Platonov en Osip Mandelstam. Ook publiceerde hij een aantal bundels met beschouwingen over Nederlandse en Russische letterkunde, dagboeken en het autobiografische boekje Een vierkant in de toendra. In 1977 ontving Verheul de Busken Huetprijs voor Verlaat debuut en andere opstellen. Zijn laatste boek De dolende pen verscheen in 2002.

# De bekende Antwerpse dichter-performer Andy Fierens zorgt voor een verrassing en komt voor het eerst met een kinderboek, nadat hij de laatste tijd weliswaar regelmatig al optredens én animaties voor een jong publiek had verzorgd als ‘Boer Andy’. Samen met zijn vriendin Reine Hupin publiceert hij bij Houtekiet Overlast in Villa Flabbergast.

Het is een knotsgek verhaal waarin de verbeelding tomeloos mag wezen: “Wanneer een mysterieus familielid voor langere tijd op reis gaat, krijgt Robin Suikerbuik de taak om voor zijn huisdieren en planten te zorgen. Dat loopt al gauw uit de hand want Villa Flabbergast is geen gewoon huis. De toiletten worden bezet door buitenaardse wezens, de sprekende huiskat loopt graag rond op hoge hakken en in de badkamer zorgt een charmante zeepmeermin voor een overdosis schuim. Paniek breekt uit als een taartbeving alle kamers van de villa door elkaar schudt. En waarom keert Flabbergast maar niet terug van zijn reis?” De prenten zijn gemaakt door Dieter Van Der Ougstraete.

# In Nederland is de Boekenweek
losgebarsten, een initiatief van de Stichting CPNB. De jaarlijkse campagne, tussen 16 en 26 maart, wil lezers in beweging brengen naar de boekhandel. Koop je in de Boekenweek van 2024 voor 15 euro aan boeken, dan krijg je het Boekenweekgeschenk Gezinsverpakking van de familie Chabot cadeau.

Over de keuze van de familie Chabot was bij voorbaat al enige commotie. Voor een klein prijsje neem je ook de dichtbundel Ooievaarsblues van Bart Chabot mee, met nieuwe en bewerkte gedichten bij het Boekenweekthema ‘Bij ons in de familie’. Boekhandels Vlaanderen komt met een apart Boekenweekgeschenk, geschreven door Marnix Peeters: Als de liefde faalt. CPNB wil evenwel niet dat het woord ‘Boekenweekgeschenk’ voor dit aparte cadeauboekje gebruikt wordt en dreigt zelfs met gerechtelijke stappen. Eerder boycotten ook al een aantal Vlaamse boekhandels het boekje van Peeters omdat hij weinig affiniteit toont met de onafhankelijke boekhandel.

# Er is een nieuw kleinschalig literair magazine: Uitzicht, zo heet het, en het wil vooral “(bijna) vergeten boeken en schrijvers opnieuw voorstellen. En als we dan toch bezig zijn, geven we ook gelijk maar een kans aan nieuw talent.” In de eerste editie onder meer aandacht voor Colette, Majakovski en de overleden dichter Ko De Laat.

En het prijzengeweld

Maud Vanhauwaert en vijf andere auteurs op onorthodoxe shortlist Libris zonder Pfeijffer en Wieringa

Met haar debuutroman Tosca is Maud Vanhauwaert de enige Vlaamse genomineerde op de zeskoppige shortlist van de Libris Literatuur Prijs. De lijst van genomineerden telt nog vier vrouwelijke en twee mannelijke auteurs.

De Libris bekroont jaarlijks de beste Nederlandstalige roman en levert de laureaat 50.000 euro op. De shortlist oogt ongewoon en gaat voorbij aan verwachte kleppers als Alkibiades van Ilja Leonard Pfeijffer en Nirwana van Tommy Wieringa, die wel nog op de longlist prijkten. Dat wekt alom verbazing. Ook Roxane van Iperen met Dat beloof ik valt verrassend af, net als David Pefko met De gebroeders Maxilari.

Dichter Vanhauwaert schreef met Tosca een complex prozadebuuut over twee vrouwen verstrengeld in een toxische relatie, waarbij feit en fictie flou worden en twijfelachtig is wie op wie parasiteert (recensie hier).

Bekendste namen op de shortlist zijn ex-Libris-winnaar 2019 Rob van Essen met het prima onthaalde, licht absurdistische Ik kom hier nog op terug, en Esther Gerritsen met haar sciencefictionroman Gebied 19. Gerritsen is een shortlisthabitué, maar won nog nooit een van de grote commerciële prijzen. Een flinke kanshebber is ook Sacha Bronwasser met haar bejubelde tweede roman Luister, een ongemakkelijk stemmend boek over au pairs en getormenteerde families, tegen het decor van Parijs, getroffen door terreur (recensie hier).

Verder zijn nog Cobi van Baars (met De onbedoelden) en Frank Nellen (met De onzichtbaren, onlangs gelauwerd met de Nederlandse Boekhandelsprijs) genomineerd. Aan Vlaamse zijde stond ook nog Bloedzang van Caro Van Thuyne op de longlist (recensie), maar ze werd niet gehandhaafd. De winnaar wordt bekendgemaakt op 13 mei. De jury bestaat uit Kim Putters (voorzitter), Dalilla Hermans, Joep van Ruiten, Lisa Kuitert en Vamba Sherif.

# Dat Tom Lanoye gelauwerd is met de Prijs der Nederlandse Letteren, kan u onmogelijk ontgaan zijn. Aan de prijs is een geldbedrag verbonden van 60.000 euro. Lanoye is de eerste Vlaamse auteur sinds 2012 (Leonard Nolens) die de Prijs der Nederlandse Letteren ontvangt. De prijs wordt beschouwd als de meest prestigieuze prijs in het Nederlandse taalgebied. Hij wordt eens per drie jaar toegekend aan een auteur van wie het oeuvre een prominente plaats inneemt in de Nederlandstalige literatuur. De eerste laureaat was Herman Teirlinck (1956), de drie recentste waren Remco Campert (2015), Judith Herzberg (2018) en Astrid Roemer (2021). Ook Stijn Streuvels, Gerard Walschap, Gerard Reve, Hella S. Haasse, Hugo Claus en Willem Frederik Hermans prijken op de erelijst, net als Maurice Gilliams, Harry Mulisch en andere grootheden.

Hier vind je een uitgebreid dossier met achtergronden bij de lage landen. Lanoye kreeg ook felicitaties van zijn kompaan Herman Brusselmans in het weekblad Humo. De prijs wordt afwisselend uitgereikt door de Nederlandse en de Belgische koning. Dit najaar zal koning Filip de prijs overhandigen aan Lanoye in Brussel.

# De Nederlandse schrijfster Jente Posthuma prijkt op de longlist van de International Booker Prize met de vertaling van haar boek Waar ik liever niet aan denk: What I’d Rather Not Think About. Op 9 april wordt de shortlist bekendgemaakt. Vorig jaar ging de prijs naar de Bulgaarse auteur Georgi Gospodinov met zijn roman Time Shelter. In 2020 kreeg Lucas Rijneveld de internationale onderscheiding ter waarde van 50.000 euro voor The Discomfort of Evening. Meer details in De Morgen.

# In de aanloop naar het 54ste Poetry International Festival Rotterdam (6 – 9 juni) reikt Poetry International voor de 37ste keer de C. Buddingh’-prijs uit aan de schrijver of schrijfster van het beste Nederlandstalige poëziedebuut. Dit jaar zetelen Toef Jaeger (redacteur NRC-Handelsblad), Lisette Ma Neza (dichter, muzikant en filmmaker en eerste Brusselse stadsdichter) en Joost Oomen (dichter, schrijver en theatermaker) in de jury.

# De 33 Best Verzorgde Boeken van 2023 zijn bekend. Een vakjury beoordeelde de boeken op hun onderscheidend vermogen op het gebied van inhoud, ontwerp, beeldbehandeling, typografie, materiaal, druk- en bindwijze. In Nederland werden in totaal 382 boeken ingezonden. Op deze website kun je een uitgebreide blik werpen op de uiteindelijke selectie.

# Er staan vijf titels op de shortlist voor de Hans Vervoort-prijs, de prijs voor “verhalend proza van neerslachtige en toch opbeurende aard”, nadat 85 titels waren aangemeld. Het gaat om Sacha Bronwasser met Luister (Ambo|Anthos), Robert Brouwer met Café Terminus (Finisterre), Valentijn de Heer met Beste mevrouw Eva (Pluim), Leo Pleysier met Klokgelui (de Bezige Bij) en Elte Rauch, Een vrouw met mooie borsten. Het dagboek van Veere Wachter
(Cossee). De jury bestaat uit Mensje van Keulen (auteur), Bart Leemhuis (boekhandelaar) en voorzitter Arjan Peters (literair criticus en journalist).

# Babs Gons is de laureate van de Gouden Ganzenveer. De schrijver, dichter en spoken word-artiest ontvangt de prijs voor haar inzet “om de wereld van spoken word-poëzie te laten groeien en bij een breed publiek bekend te maken”, aldus de Academie De Gouden Ganzenveer, die de prijs uitreikt. Jet Bussemaker, oud-minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en voorzitter van de academie, maakte de winnaar bekend in het programma De Taalstaat op NPO Radio 1. “Gons biedt op bedachtzame en integere wijze een eigen verhaal, dat bovendien waardevol is in een wereld van gepolariseerde meningen en grote woorden”, zegt Bussemaker. Eerdere winnaars zijn Jan Brokken, Arnon Grunberg en Tom Lanoye. Meer details bij NOS.

# De roman De onzichtbaren van Frank Nellen (verschenen bij Uitgeverij Hollands Diep) is bekroond met de tiende editie van de Nederlandse Boekhandelsprijs 2024. Deze jaarlijkse prijs, gekozen door alle boekverkopers van Nederland, lauwert een werk dat in hun ogen meer aandacht verdient. “De onzichtbaren, dat volgt op Nellens debuut Land van dadels en prinsen, is een monumentale roman over vrijheid en onderdrukking, opstand en meegaandheid en over hoe de grote buitenwereld kleine levens kan vermalen, tegen het decor van de al roestige Sovjet-Unie in de jaren tachtig en het uiteenvallen van het wereldrijk in het decennium erna”, zo luidt het in het juryverslag. Frank Nellen is schrijver, jurist en econoom. Hij doceert aan de Universiteit Maastricht en werkt als fiscalist.

# De shortlist voor de Confituur Boekhandelsprijs, de jaarlijkse juryprijs van vijfentwintig Vlaamse onafhankelijke boekhandels, is bekendgemaakt. Genomineerd zijn: Bloedzang
van Caro Van Thuyne, Iconen van Erik Vlaminck, Oersoep van Bregje Hofstede (recensie), Tosca van Maud Vanhauwaert en Treurwil van Rik van Puymbroeck (recensie). De winnaar wordt onthuld op Wereldboekendag, op 23 april. Aan de prijs is geen bedrag verbonden.

# Piet Gerbrandy is de laureaat van de Ida Gerhardt Poëzieprijs met zijn bundel Niets dan dit. Een lijflied voor de ziel. Op 9 maart kreeg Gerbrandy, ook poëziecriticus, een bedrag van 1.000 euro en een bronzen beeltenis van Ida Gerhardt overhandigd. Sasja Janssen en Tsead Bruinja zaten in de jury voor deze tweejaarlijkse poëzieprijs, meldt Tzum.

# Ook de longlist van de Grote Poëzieprijs is vrijgegeven. Hier zijn onder meer auteurs als Piet Gerbrandy (Niets dan dit. Een lijflied voor de ziel), Rozalie Hirs (Ecologica), Erwin Hurenkamp (Nu we er toch zijn), Jens Meijen (Sunset industries), Dewi de Nijs Bik (Indolente), Joost Oomen (Lievegedicht), Sofie Verdoodt (Anker, Kruis, Hart) en Peter Verhelst (Zabriskie) van de partij. De shortlist volgt in de eerste week van april, aan de Grote Poëzieprijs is een bedrag van 20.000 euro verbonden. Meer details ook bij Tzum.

# Ten slotte is er de shortlist van de Socratesbeker, met de kandidaten voor het beste Nederlandstalige filosofieboek uit 2023. De vijf genomineerden zijn Trots van Martha Claeys (Boom), Doe zelf normaal van Maxim Februari (Prometheus), Limitarisme van Ingrid Robeyns (De Bezige Bij), Nieuwe lichamelijkheid van Jenny Slatman (Noordboek) en Schoonheid van Stéphane Symons (Lannoo Campus). Op 10 april weten we in het radioprogramma Kunststof
vanuit Spui25 in Amsterdam wie de laureaat is.

De Socratesbeker gaat sinds 2002 naar de auteur van het meest urgente, oorspronkelijke en prikkelende Nederlandstalige filosofieboek dat in het voorgaande jaar verscheen. In de jury zitten Nederlandse en Vlaamse filosofen uit verschillende, relevante beroepsgroepen.

• Andy Fierens
• Geert van Oorschot
• Jeroen Brouwers
• Maud Vanhauwaert