literatuur

De papieren man: Auteurs boos op Meta, een nieuwe Denker der Nederlanden en Dichter*es van België, en ander literair nieuws

De papieren man zit op het vinkentouw voor de literaire actualiteit in Vlaanderen en Nederland en maakt regelmatig een round-up. In deze nieuwe aflevering besteedt Dirk Leyman aandacht aan onder meer de nieuwe Denker der Nederlanden, de nieuwe podcast over Roger Van de Velde, de campagne Heel Nederland Leest en onrust over AI en Meta bij auteurs. Mét traditiegetrouw een heleboel prijzennieuws. 

Auteurs erg verontrust over illegaal gebruik van hun boeken door Meta om hun AI te trainen

Meta, het moederbedrijf van Facebook, Instagram en WhatsApp, blijkt gebruik te maken van Library Genesis, een databank waar mensen illegaal e-books kunnen downloaden, om hun AI te trainen. In de databank staan werken van talloze auteurs, ook Vlaamse en Nederlandse. Het is het Amerikaanse tijdschrift The Atlantic dat inzage kreeg in de database die Meta gebruikte voor de ontwikkeling van zijn AI-model Llama.  

Het bericht veroorzaakt begrijpelijk veel beroering bij internationale en Nederlandstalige auteurs. Dimitri Verhulst stelt in De Morgen: “Ik was verbijsterd. In het Nederlands staat mijn hele oeuvre er volledig in, inclusief recent werk als Bechamel Mucho. Plus alles wat van mij verschenen is in het Engels, Frans en Duits en nog een Servische vertaling en iets Hongaars geloof ik.”

De verontruste Nederlandse Auteursbond lanceerde al een oproep aan auteurs: “Check of jouw werk ook in de LibGen database zit. En zo ja, maak screenshots en laat het ons en je uitgever weten, zodat we tot een gezamenlijke actie van uitgevers en schrijvers kunnen komen.”  

David Van Reybrouck is de nieuwe Denker der Nederlanden

De Belgische schrijver, denker en historicus David Van Reybrouck is sinds 1 april aangesteld als de nieuwe Denker der Nederlanden. Naar aanleiding van zijn denkerschap schreef hij het essay De wereld en de aarde. Hoe houden we het veilig?. Van Reybrouck treedt in het voetspoor van de huidige Denker der Nederlanden Marjan Slob.

“Denker der Nederlanden” is de nieuwe naam voor de Denker des Vaderlands, net zoals ook de Dichter en de Componist des Vaderlands voortaan “der Nederlanden” worden genoemd. Over de benaming schreef cultuurhistorica Lotte Jensen voor de lage landen een opiniestuk.  

Het denkerschap kent geen officiële taakomschrijving, de opdracht mag naar eigen goeddunken ingevuld worden. Toch hebben alle Denkers tot nu toe iets gemeen. “Zij bezitten allen de kwaliteit om op een doorvoelde en doordachte manier het nieuws in een groter verband te plaatsen. Zo verdiepen zij het publieke debat en maken zij de filosofie aantrekkelijk voor een breed publiek”, aldus de organisatie.  

In diverse interviews gaf Van Reybrouck inzage in zijn plannen, onder meer in De Morgen: “De snelheid waarmee er nu geld voor defensie wordt gevonden, terwijl er voor klimaat nooit geld is, vind ik stuitend”. En: “Zeker nu we een ongelooflijke versnelling van de wereldpolitiek meemaken, vind ik het echt belangrijk om gas terug te nemen. Als de wereld versnelt, moet het denken vertragen”. 

Ruth Lasters is nieuwe Dichter*es van België

Tijdens het slotevenement van het Passa Porta Festival werd Ruth Lasters voorgesteld als de nieuwe Dichter*es van België. Zij volgt in maart 2026 Lisette Lombé op, die sinds januari 2024 Dichteres des Vaderlands is. Samen met de bekendmaking van de nieuwe dichteres wordt ook de naam van de titel aangepast. “Met deze naamswijziging willen de initiatiefnemers ook afstand nemen van de nationalistische connotatie die de oorspronkelijke titel mogelijk met zich meedroeg”, klinkt het.  

Sinds 2014 wordt de titel Dichter des Vaderlands telkens voor twee jaar toegekend aan “een dichter die actuele en historische thema’s belicht.” De nationale dichter schrijft minstens zes gedichten per jaar over thema’s die verband houden met de actualiteit of de geschiedenis van ons land. Het Brussels vertalerscollectief wordt ingeschakeld om alle gedichten van de Dichters des Vaderlands beschikbaar te maken in de drie landstalen.  

Lasters, voormalig Antwerps stadsdichter, is “verrast en ontroerd”, meldt ze aan de VRT: “Blij verrast was ik. Ik had het niet zien aankomen, integendeel eigenlijk. Ik ben zelfs ontroerd. Er is natuurlijk van alles gebeurd in Antwerpen en misschien heb ik het imago dat ik niet braaf genoeg ben”. In maart 2026 geeft ze de fakkel door aan een dichter uit een andere taalgemeenschap. 

Nieuwe Vlaamse uitgeverij Krummholz start in september

Er komt nieuw onafhankelijk bloed bij in het Vlaamse uitgeverslandschap. Voormalig literatuurcriticus en journalist Mark Cloostermans richt met Krummholz een volwaardige, nieuwe uitgeverij op, die zich vanuit Antwerpen gaat toeleggen op fictie en non-fictie, zo meldde De Morgen in primeur.  

“We willen het accent leggen op auteurs in de leeftijdscategorie 20 tot 40 jaar en op onderwerpen die lezers in diezelfde leeftijdscategorie aanspreken. Want ze plukken nu te vaak hun informatie uit sociale media”, zegt Cloostermans, die de uitgeverij oprichtte samen met de Nederlandse entrepreneur Jeroen Dekker. Er komen vertalingen van buitenlandse fictie, maar de klemtoon ligt op talent van eigen bodem. 

Krummholz wil dit najaar zijn eerste titels uitbrengen. Vanaf 2026 mikken ze op tien à twintig titels per jaar. De merkwaardige naam verwijst naar “kleine en kromme bomen en struiken die in onbarmhartige omstandigheden overleven”. “Want in het boekenvak heb je ongetwijfeld grote hardnekkigheid nodig”, vult Cloostermans aan.  

Cloostermans was tussen 2022 en begin 2024 kortstondig uitgever bij Houtekiet, tot hij er aan de deur werd gezet. “Toch heb ik daar veel bijgeleerd en gemerkt dat het stimuleren en begeleiden van schrijvers me wel lag.”  

Kort nieuws

# De roman Onder de paramariboom van Johan Fretz uit 2018 wordt het centrale boek van de twintigste editie van de bibliotheekcampagne Heel Nederland Leest. Vanaf 1 november is het boek een maand lang in een speciale editie gratis te verkrijgen in de bibliotheek. Onder de paramariboom is uitverkoren omdat het op 25 november 2025 precies 50 jaar geleden is dat Suriname onafhankelijk werd van Nederland.  

# Dichter Ellen Deckwitz schrijft het Poëziegeschenk 2026. De laatste Poëzieweek is nog maar net achter de rug of er wordt al uitgekeken naar de volgende: van 29 januari t.e.m. 4 februari 2026 vieren Vlaanderen en Nederland Poëzieweek 2026. Ditmaal staat het thema ‘Metamorfose’ centraal. Deckwitz (1982) zal een exclusieve bundel verzorgen met gloednieuwe gedichten rond dat thema. Deckwitz’ werk werd eerder bekroond met de C. Buddingh’-prijs, de E. du Perronprijs en de internationale Premio Ciampi. Naast dichter is ze een onvermoeibare poëzie-ambassadeur. 

# Uitgeverij Atlas/Contact breidt uit met Spring, een non-fictie-imprint gericht op millennials en Gen Z. Komende zomer komt het uitgeversfonds met “inspirerende, persoonlijke en oorspronkelijk Nederlandstalige titels voor een nieuwe generatie.” Thema’s als identiteit, creativiteit, de spanning tussen on- en offlineleven, ondernemerschap, psychologie, mentale gezondheid en relaties staan centraal.   

# Op 13 februari, ter gelegenheid van wat zijn honderdste verjaardag zou zijn geweest, verscheen een vierdelige podcast over leven en werk van de Antwerpse journalist en schrijver Roger van de Velde (1925-1970): Deze wereld is geen ergernis waard. Van de Velde raakte bekend door zijn scherpe pen en zijn verhalen over mensen aan de rand van de samenleving. Zijn leven nam een tragische wending toen hij als maagpatiënt verslaafd raakte aan het geneeskundig “wondermiddel” Palfium. Deze verslaving leidde tot internering, opsluiting in Belgische gevangenissen en uiteindelijk tot zijn vroegtijdige dood. In zijn oeuvre getuigde hij vaak over het gevangeniswezen, onder meer in het beruchte Recht op Antwoord. De podcast, geproduceerd door Hulpkas Kwadraat, is onder meer hier te beluisteren. Intussen zag bij uitgeverij Pelckmans een heruitgave het licht van de verhalenbundel Galgenaas uit 1966, die zich in de gevangenis afspeelt. Ook de veelgeprezen biografie van Ellen van Pelt is opnieuw beschikbaar.

# De 24 Confituurboekhandels brengen in samenwerking met uitgeverij Ambo Anthos een exclusief essay uit voor de Maand van de Filosofie. De Nederlandse antropoloog en filosoof, Ton Lemaire is de auteur van het essay Met open ogen – over gezichten bij mens en dier. Daarin benadert Lemaire het gezicht vanuit de cultuurgeschiedenis, de filosofie en de menswetenschappen. Hij verkent het gezicht als spiegel van identiteit en emotie, zowel bij mensen als dieren.  

# Recent zijn de filmopnames gestart voor Youri, gebaseerd op Jan Brokkens autobiografische roman In het huis van de dichter. Het drama vertelt het verhaal van een bijzondere vriendschap tussen journalist Jan Brokken en Russische concertpianist Youri Egorov, tegen de achtergrond van het Amsterdam van de jaren tachtig. Meer details bij Bazarow.  

En het prijzengeweld

Herman de Coninckprijs voor Maaike de Wolf, maar er is ook gemopper

De Nederlandse debutante Maaike de Wolf is de winnaar van de Herman de Coninckprijs voor haar bundel De dansvloer is van iedereen, goed voor 7.500 euro. De bundel “gaat over bestaansrecht, verlegenheid van je afschudden en ruimte durven opeisen.” Want: “Niet iedereen heeft immers evenveel plek op de dansvloer, niet iedereen is er even welkom, niet iedereen vindt een groep, laat staan een partner om mee te dansen, niet iedereen zit in het juiste ritme. De grillige schoonheid, de bizarre architectuur en de wrede intimiteit van de dansvloer in woorden te willen vatten: dat is de originaliteit van deze bundel”, luidde het oordeel van de jury.  

De andere genomineerden waren – allemaal uit Nederland – Sytse Jansma (Rozige maanvissen), Kira Wuck (Koeiendagen), Esther Jansma (We moeten ‘misschien’ blijven denken), Lidy van Marissing (De verwerping van het stilzitten) en Hester Knibbe (Binnen in de aarde is een berg).  

Benjamin De Roover van de Flemish Review de la Poëzie schreef voor de lage landen een opiniebijdrage over het feit dat Vlaamse dichters meer en meer veronachtzaamd worden bij de jury’s van Vlaamse literaire prijzen. 

Vier Vlaamse dichters op shortlist Grote Poëzieprijs

Alsof de oproep gehoor vond heeft de Grote Poëzieprijs van de weeromstuit Vlamingen de voorkeur gegeven. De shortlist voor de Grote Poëzieprijs 2025 telt vier Vlaamse dichters. De volledige lijst ziet er zo uit, met Han van der Vegt als enige Nederlander: Nele Buyst (CORPS poreus), Paul Demets (De schaamsoort), Anne Provoost (Decem), Siel Verhanneman (Wat wij doen dat heet bewaren) en Han van der Vegt (Bouwdoos). 

De laureaat wordt bekendgemaakt op 24 april 2025. De winnaar ontvangt 20.000 euro. De Grote Poëzieprijs bekroont sinds 2019 de beste Nederlandstalige dichtbundel van het voorafgaande jaar, als opvolger van de VSB Poëzieprijs.   

Guido van Heulendonk nu ook op shortlist Libris Literatuurprijs

In het programma Nieuwsuur werd recent de zeskoppige shortlist van de Libris Literatuurprijs bekendgemaakt. De jury opteerde voor opvallend veel nieuwe namen. De Libris plaatst twee Nederlandse debutanten op de shortlist: Safae el Khannoussi met haar bejubelde fresco Oroppa (bekroond met de Boon Literatuurprijs) en Fallun Ellie Koos met Rouwdouwers.  

Verder op de shortlist, als enige Vlaamse auteur, staat voormalig Gouden Uil-winnaar Guido van Heulendonk (72) met De kroon met twee pieken. Van Heulendonk haalde met zijn ingenieuze well-made novel vol smeulende (familie)tragiek ook al de shortlist van de Boekenbon Literatuurprijs. Ook genomineerd is Maurits de Bruijn voor Man maakt stuk, “een genadeloze ontleding van de man in al zijn hoedanigheden”. Twee grotere Nederlandse kanshebbers zijn Joost de Vries met Hogere machten en Marijke Schermer met In het oog. Ontgoocheling valt er vast te noteren bij afvallers als Stefan Hertmans (Dius), Lara Taveirne (Wolf) en Thomas Heerma van Voss (Het archief) die op de longlist goede kansen werden toegedicht. 

“Deze shortlist laat zien dat de Nederlandse literatuur springlevend is”, aldus de jury, met als voorzitter Sheila Sitalsing. Er is sprake van een “broedplaats voor nieuwe stemmen van geweldige debutanten”. En “wat vroeger nog in hokjes werd gestoken – migrantenliteratuur, queerliteratuur, vrouwenliteratuur – heeft zich met kracht uit die hokjes bevrijd.” 

De winnaar van de Libris Literatuurprijs, die 50.000 euro mee naar huis krijgt, kennen we op maandag 19 mei. Vorig jaar glorieerde Rob van Essen voor de tweede maal met Ik kom hier nog op terug. 

Kort prijzennieuws

# De Nederlandse auteur Tiemen Hiemstra is bekroond met de literaire jongerenprijs De Inktaap 2025. Hiemstra krijgt de onderscheiding voor zijn debuutroman W. De Inktaap kadert in een leesbevorderingsprogramma, waarvoor jongeren in de leeftijd van 15 tot en met 18 jaar drie genomineerde boektitels lezen, bediscussiëren en beoordelen. Naast W. waren ook Kindertrein uit Boedapest van Emy Koopman en Luister van Sacha Bronwasser genomineerd. Uiteindelijk rijfde het boek van Hiemstra de meeste stemmen binnen. De jury schrijft: “We voelden ons verbonden met de hoofdpersoon, omdat deze op ons leek. De verschillende tijdsprongen zetten ons soms op het verkeerde pad, en niet iedereen kon de visuele intermezzo’s waarderen, maar de thematiek in dit verhaal kwam van alle drie de nominaties het dichtste bij onze geleefde wereld. En dat maakte dat we wilden doorlezen.” De Inktaap wordt sinds 2002 uitgereikt, vorig jaar was Anjet Daanje aan het feest met Het lied van ooievaar en dromedaris. 

# Ester Naomi Perquin heeft de Paul Snoekprijs 2025 gewonnen voor haar bundel Ongevraagd advies. Deze driejaarlijkse prestigieuze prijs, vernoemd naar schrijver-dichter Paul Snoek, is aan zijn elfde editie toe. Perquin nam van de stad Sint-Niklaas lauwerkransen en 4.000 euro in ontvangst. De vijf andere genomineerden waren Anne Louïse van den Dool met Ontbindende voorwaarden, Peter Verhelst met Zabriskie, Lans Stroeve met Sterkteleer, Joost Oomen met Lievegedicht en Kees van Domselaar met Fabrieksinstellingen: vijf Nederlanders en een Vlaamse auteur. 

# De Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft de bundel de richting is richting omleiding van bob vanden broeck bekroond met de Debutantenprijs 2025. Eerder won bob vanden broeck hiervoor ook al de Poëziedebuutprijs 2024. De Debutantenprijs is een voortzetting van de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs (1925-2022) en wordt ieder jaar uitgereikt, afwisselend in de categorieën poëzie en proza, aan een schrijver van wie in de voorgaande jaren diens eerste of eerste twee publicaties zijn verschenen. De prijs bestaat uit een glasobject en 7.500 euro. 

# Sinds 1986 kent diezelfde Maatschappij der Nederlandse Letterkunde eens in de drie jaar de Henriëtte de Beaufort-prijs toe. Hij bekroont een in de Nederlandse taal geschreven biografie of autobiografie, afwisselend van de hand van een Nederlandse en van een Vlaamse auteur. In 2025 is de prijs, bestaande uit een oorkonde en 3.000 euro, bestemd voor Bart Moeyaert voor Een ander leven. Het juryrapport: “Het zal de voorstellingswereld van talloze lezers verruimen en kan hen inspireren om zichzelf te onderzoeken in het licht van andere levens.” 

# De driejaarlijkse, prestigieuze Dr. Elly Jaffé Prijs 2024 voor de beste literaire vertaling uit het Frans naar het Nederlands is toegekend aan Kiki Coumans. Met zijn 40.000 euro is het de grootste literaire vertaalprijs van Nederland. Hij fungeert als oeuvreprijs, maar Coumans ontvangt hem ook in het bijzonder voor haar vertaling van Zomer ’80 van Marguerite Duras, in 2022 bij Uitgeverij Vleugels verschenen. Coumans vertaalde ook werk van Colette, Jean Genet, Boris Vian en de brieven van Charles Baudelaire.  

# Met haar overdonderende debuut Oroppa is de Nederlands-Marokkaanse Safae el Khannoussi (°1994) in de Leuvense stadschouwburg bekroond met de Boonprijs voor literatuur, in de categorie non-fictie en fictie. Bij de jeugdliteratuur kwam Aline Sax als winnares uit de bus, met haar young adultboek Wat ons rest, geschreven in free verse. Ook zij krijgt 50.000 euro. Verdere berichtgeving is hier te vinden, de recensie van Oroppa op de lage landen lees je hier.

# Leonieke Baerwaldt is voor haar boek Dagen als vreemde symptomen gelauwerd met de BNG Literatuurprijs. Dat werd op 13 februari bekendgemaakt door juryvoorzitter Pieter Jeroense in De Duif (Amsterdam). De jury roemde Baerwaldt om de keuze voor een genadeloze, gefragmenteerde vorm. “De niet altijd even behagende stijl getuigt van lef en oorspronkelijkheid.” Uit het rapport: “Baerwaldt laat met veel compassie zien wat de dagelijkse zorg voor een meervoudig gehandicapt kind betekent: het is loeizwaar, repetitief en uitzichtloos. Vorm en inhoud gaan in deze roman hand in hand: de korte ritmische zinnen, de herhalingen en de witregels onderstrepen Sisyphus’ realiteit.” 

# De 75ste Arkprijs voor het Vrije Woord is toegekend aan de Nederlandse dichter, essayist en acteur Ramsey Nasr. Hij wordt geprezen om zijn “uitgesproken kritische houding tegen elk onrecht en zijn volgehouden verzet tegen de ondermijning van de democratie, en niet in het minst om zijn groot literair talent”. 

# De winnaar van de Hans Vervoort-prijs 2025, voor verhalend proza van neerslachtige en toch opbeurende aard, is voor vertaler en romandebutant Manik Sarkar met het boek Ossenkop, “een beeldend geschreven roman over succes en mislukking, over willen en kunnen, over het verstrijken van de tijd, en niet te vergeten: over vlees.” Sarkar krijgt 5.000 euro.  

# De Nederlandse auteur Gerda Blees prijkt verrassend op de shortlist van de International Dublin Literary Award, samen met haar vertaalster Michele Hutchison, voor We are light (Wij zijn licht). Ze staat op de lijst met Selva Almada, Michael Crummey, Percival Everett, Booker Prizewinnaar Paul Lynch en David Mason. De Dublin Literary Award bekroont recente Engelse boeken, en naar het Engels vertaalde romans, gekozen uit een enorme longlist, samengesteld door bibiotheken uit de volledige wereld.  

# Julien Ignacio is gelauwerd met de J.M.A. Biesheuvelprijs 2025 voor de beste verhalenbundel met Goudjakhals, meldt Het Parool: “Een boek dat je binnenleidt in even vertrouwde als ongekende levens, die zich in je vastzetten als weerhaakjes, die je verleiden tot een grotere betrokkenheid met de wereld.” De J.M.A. Biesheuvelprijs bekroont jaarlijkse de beste korteverhalenbundel in de Nederlandse taal. Het prijzengeld wordt door middel van crowdfunding bijeengebracht – uniek voor een literaire prijs. Ditmaal ontving de winnaar 6049,45 euro. 

# Voormalig hoofdredacteur van de lage landen Luc Devoldere heeft de zestiende editie van de Homerusprijs ontvangen voor zijn boek Zwerven langs de limes. De randen van het Romeinse rijk. Met de prijs beloont het Nederlands Klassiek Verbond het boek dat het beste een brug weet te slaan tussen de klassieke oudheid en het heden. In dit erudiete, grondig geresearchte boek volgt Devoldere de contouren van de noordelijke en oostelijke grenzen van het Romeinse Rijk, van Engeland tot Noord-Afrika, en reflecteert hij op het blijvende culturele en politieke belang van die grenzen.   

# Ten slotte is er nog de shortlist van de Confituur Boekhandelsprijs met Marieke De Maré (Ik ga naar de schapen), Paul Verrept (Het jaagpad), Tomas Lieske (Wij van de Ripetta), Tim ‘s Jongers (Armoede uitgelegd aan mensen met geld) en opnieuw Safae el Khannoussi met Oroppa. De Vlaamse Confituur Boekhandelsprijs, van de onafhankelijke Vlaamse boekhandels, is een gedeelde publieks- en boekhandelsprijs voor de beste oorspronkelijk Nederlandstalige roman van het afgelopen jaar. Er is geen geldbedrag aan verbonden. De winnaar wordt bekendgemaakt op 23 april.

• David Van Reybrouck
• Mark Cloostermans
• Roger Van de Velde
• Ruth Lasters