literatuur

‘De papieren man’: Wessel te Gussinklo overleden, Stefan Brijs wordt verfilmd en tumult rond het boekenweekgeschenk

De papieren man zit op het vinkentouw voor de literaire actualiteit in Vlaanderen en Nederland en maakt regelmatig een round-up. In deze herfstaflevering besteedt Dirk Leyman aandacht aan het overlijden van Wessel te Gussinklo, het overgedragen archief van Leonard Nolens, de mogelijke verfilming van De Engelenmaker en het boekenweekgeschenk van de Chabotjes. En uiteraard is er heel wat literair prijzennieuws.

Nederlandse auteur Wessel te Gussinklo overleden op 82-jarige leeftijd

De Nederlandse schrijver Wessel te Gussinklo is vorige week woensdag op 82-jarige leeftijd overleden, zo heeft zijn uitgeverij Koppernik op vrijdagnamiddag 20 oktober gemeld. “Wij missen onze lieve vriend en groot schrijver Wessel, zonder wie onze uitgeverij niet had bestaan”, laten oprichters Bart Kraamer en Chris de Jong weten. Te Gussinklo kampte al enige tijd met gezondheidsproblemen.

Te Gussinklo werd op 9 januari 1941 in Utrecht geboren. Hij maakte van literair wegkwijnen en groots opflakkeren een soort tweede natuur. Op zijn 22ste schreef hij al een – onuitgebrachte – roman. Officieel debuteren deed hij pas in 1986, met het elf jaar eerder afgewerkte De verboden tuin, een boek dat hem meteen de Anton Wachterprijs opleverde.

Met De opdracht (1995), over de contactgestoorde veertienjarige jongen wiens machtsfantasieën in een zomerkamp op een vernedering uitdraaien, kreeg hij grootscheepse erkenning en ontving hij de ECI Literatuurprijs. Na lange schrijfstiltes begon Te Gussinklo vanaf 2014 weer te publiceren bij de uitgever Koppernik, met onder meer romans als Zeer helder licht en De weergekeerde bloem.

Zijn roman De hoogstapelaar werd in 2019 bekroond met de BookSpot Literatuurprijs. Vrij Nederland-criticus Jeroen Vullings noemde het boek “een op een diepfascinerende manier, kluisterende, van nerveus gelach vergeven afdaling in het meest afschrikwekkende”. Als ‘hoogstapelaar’ (wat staat voor ‘gezwollen oplichter’) speelt Meyster de baas over een vriendengroepje, met geleende boekenkennis en wazige theorieën.

Twee jaar later kreeg Te Gussinklo voor Op weg naar De Hartz, “een existentiële zoektocht van een vertwijfeld individu”, de Boekenbon Literatuurprijs 2021. Wie Op weg naar De Hartz (onderdeel van de Ewout Meystercyclus) van Te Gussinklo aanvat, neemt het best de eerdere delen binnen handbereik. Zijn alter ego Ewout Meyster duikt al op in zijn debuut De verboden tuin en in De opdracht. Vooral de laatste jaren verdiepte Te Gussinklo zich met verve én psychologisch vernuft in de zielenroerselen van deze waanwijze adolescent.

In dit vierde deel raakte zijn alter ego Meyster in de ban van zijn leermeester Somsen, die hem laat kennismaken met psychologie en filosofie. De bizarre verhouding tussen het tweetal wordt tot in de miniemste details onder een vergrootglas gelegd, terwijl er ook de bekoring is van Ewouts eerste liefde Sylvia. In Op weg naar De Hartz blijft Te Gussinklo trouw aan zijn erg particuliere stijl, vol gevoelsmodulaties en op elkaar gestapelde zinnen, gevat in onnavolgbare cadansen. Stijl is bepalend, zei Te Gussinklo ooit in een moeizaam interview in NRC: “Ik wil dat je op elke pagina van mij doorlopend tegen voltreffers van zinnen aanloopt.” En ook: “Ik probeer scherper en scheppender te zien dan ooit gedaan is.” De romancier, die bekend stond voor zijn virtuoze stijl, ontving in 2016 eveneens de C.C.S. Crone-prijs voor zijn gehele oeuvre.

Ondanks zijn hoge leeftijd bleef Te Gussinklo schrijven. “Je hoopt altijd dat je nóg fundamentelere dingen schrijft. En zolang ik schrijf, is er geen afscheid. Daarom ga ik door, met mijn muze Odilia als grote aanmoedigende factor”, zei hij in 2019 in een interview. Te Gussinklo kreeg de laatste jaren te maken met toenemende hartproblemen.

Lees hier een dossier met al onze artikelen over Wessel te Gussinklo.

Archief van Leonard Nolens ondergebracht in het Letterenhuis

Een van de belangrijkste levende Vlaamse dichters, Leonard Nolens (76), schenkt een aanzienlijk deel van zijn archief aan het Antwerpse Letterenhuis. Het bevat manuscripten van zijn poëzie, brieven en dagboeken, zo meldt het Letterenhuis.

Nolens publiceerde dertig dichtbundels. Het archief, dat inzicht geeft in de totstandkoming van een indrukwekkend literair oeuvre, bevat handschriften en notities van onder meer Manieren van leven (2001), Bres (2003), Een dichter in Antwerpen (2005) en Zeg aan de kinderen dat wij niet deugen (2011). Naast dichter is Nolens ook een exquis dagboekschrijver. Hij publiceerde vijf dagboeken, die de jaren 1979 tot 2007 beslaan. In het archief bevinden zich tientallen schriften met handgeschreven gedichten en dagboekfragmenten.

Nolens werd in 1947 geboren in Bree, Limburg. Na zijn studies Vertalen (Italiaans-Duits) aan het Hoger Instituut voor Vertalers en Tolken verhuisde hij definitief naar Antwerpen. Hij werkte als vertaler en was van 1969 tot 1973 redacteur van het experimentele literair-culturele tijdschrift Labris. In 1969 debuteerde hij in met de bundel Orpheushanden, maar toenemende poëziefaam kwam in 1975 met Twee vormen van zwijgen. Nolens’ werk is meermaals bekroond. In 2012 ontving hij de Prijs der Nederlandse Letteren uit de handen van de Nederlandse koningin Beatrix.

Voor het schrijven zocht Nolens vaak de luwte op van zijn schrijfatelier. Dit was achtereenvolgens een werkplek in het huis van een bevriende tandarts, een tuinhuis op het landgoed Missenburg en een studio vlak bij het Middelheimpark. Mede dankzij de inspanningen van Leen de Jong, Nolens’ echtgenote en tevens vrijwilliger in het Letterenhuis, is het archief overgedragen. Het archief van Leonard Nolens kan mits toestemming worden geraadpleegd in de leeszaal van het Letterenhuis.

Verfilming 'De Engelenmaker' dan toch in de startblokken?

De Nederlandse regisseur Martin Koolhoven is van plan de verfilming op zich te nemen van de roman De Engelenmaker van Stefan Brijs uit 2005. Koolhoven werkt nu aan het scenario. Het is de eerste keer sinds Oorlogswinter uit 2008 dat de regisseur een boek verfilmt. Hij zal het project samen met zijn vaste producent Els Vandevorst uitvoeren, zo melden ANP en Het Parool. Maar Koolhoven zal De Engelenmaker pas gaan draaien na de film waar hij nu al enige tijd aan werkt, de historische misdaadthriller Emerald Butterfly.

De Engelenmaker gaat over Victor Hoppe, een geniale wetenschapper die – in een poging God het nakijken te geven – zich verliest in gewaagde en verleidelijke experimenten om leven te scheppen. In Vlaanderen en Nederland zijn ruim 200.000 exemplaren van De Engelenmaker verkocht en het boek verscheen in zeventien talen, onder meer in het Engels, Duits, Frans, Arabisch en Chinees.

Auteur Stefan Brijs, die werkt aan een vervolg op het boek, had al eerder gesprekken met regisseurs en producenten. “Na meerdere vergeefse pogingen had ik me erbij neergelegd dat mijn boek onverfilmbaar was”, zegt hij. “Tot Martin zich meldde. Zijn palmares had al eerder indruk op me gemaakt, maar het was vooral zijn lange brief waarin hij zijn visie op mijn roman en zijn ideeën voor een verfilming met me deelde, die me ervan overtuigde dat hij als scenarist en regisseur de onmogelijke opdracht mijn boek naar het scherm te brengen zou kunnen klaren.”

Koolhoven noemt De Engelenmaker “een prachtig, spannend en uitdagend boek dat soms grappig en op andere momenten gruwelijk is. “Het is een episch verhaal met geweldige personages en een waanzinnig plot. Het wordt een hele klus om dit indrukwekkende boek naar het witte doek te vertalen, maar de opmerkelijke structuur, de excessieve geloofsovertuiging van de hoofdpersoon en de visuele mogelijkheden zijn allemaal elementen die goed bij mij passen. Ik ben ervan overtuigd dat het gaat lukken.”

Gezin Chabot schrijft Boekenweekgeschenk 2024

Een verrassende zet van de Nederlandse Stichting voor de Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB). Bart Chabot en zijn voltallige gezin zijn gevraagd om het Boekenweekgeschenk te schrijven, naar aanleiding van het thema Bij ons in de familie. De familie Chabot vindt het een grote eer. “We hebben vaker de vraag gekregen als familie samen iets te maken, maar daar hebben we altijd nee op gezegd”, zegt Bart Chabot namens het gezin. “Maar tegen het zinderende en unieke plan om samen de Boekenweek kleur te geven konden we simpelweg geen nee zeggen. Het is de grootste en hoogste eer. En het was zo’n feest om samen te schrijven.” Bart en zijn zonen Sebastiaan, Maurits en Splinter leverden uiteraard al eerder boeken af, maar zijn vrouw Yolanda en jongste zoon Storm maken met het Boekenweekgeschenk hun debuut. Het boek heet Gezinsverpakking.

Naast het Boekenweekgeschenk schrijft Bart Chabot een poëziebundel ter gelegenheid van de Boekenweek. De afgelopen 34 jaar schreven verschillende auteurs een essay, maar dit jaar komt daar een poëziebundel voor in de plaats. De bundel, getiteld Ooievaarsblues, bestaat uit oud werk en nieuwe gedichten van Chabot.

Er barstte felle kritiek los op het plan om de hele Chabotfamilie aan het werk te zetten, onder meer Ilja Leonard Pfeijffer haalde stevig uit: “Allemaal reuzegezellig en mediageniek uiteraard, maar de producten van diegenen in de familie Chabot die daadwerkelijk al eens eerder iets hebben geschreven geven weinig reden om veel te verwachten van de literaire kwaliteit van het gezamenlijke knutselwerkje”, meldde hij in zijn column in HP/De Tijd. Verder was er ook reuring over het feit dat het Boekenweekessay kennelijk van de baan is. Maar een aantal uitgevers sprong ook in de bres voor de Chabots en vroeg om eerst het resultaat af te wachten vooraleer met scherp te schieten.

Tijdens de Boekenweek krijgen lezers het Boekenweekgeschenk bij besteding van 15 euro aan boeken in de boekhandel. De Boekenweek vindt zijn beslag van 16 tot en met 24 maart 2024.

Cees Nooteboom geeft dagboeken vrij

“Er is altijd iets stinkends dubbelzinnigs aan dagboeken – niets is wezenlijk eerlijk, er leest toch iemand over je schouders mee – hoeren en vette vriendinnen horen er niet in thuis – zelfs (als ik al belangrijk genoeg zijn zou) gun ik ‘de anderen’ niet het minste geheim of demasqué – niemand zal me ‘weten’ – of omdat het toch nog ooit, iemand, ooit zou kunnen kwetsen.”

De negentigjarige Cees Nooteboom verrast niettemin met de openbaring van zijn journalen. Zopas verscheen het eerste fascinerende, luxueus uitgegeven deel over de periode 1970-1995, wanneer zijn (internationale) faam snel toeneemt. We zijn getuige van een volkomen verliteratuurd en reizend leven, met af en toe een welgemikte roddel over Remco Campert of Harry Mulisch, die er niet te fraai vanaf komt. Ook houdt Nooteboom soms nauwlettend zijn lees– en dinergedrag bij en laat hij zijn bewondering voor auteurs als Vladimir Nabokov, Marcel Proust of John Cheever de vrije loop.

Elma Drayer noteerde in de Volkskrant: “Nootebooms dagboek laat zich vóór alles lezen als een continue worsteling met het schrijverschap. Van meet af aan strijdt de monnik in hem, die niets liever wil dan contemplatie, met de danser in hem, die veel frivolere plannen heeft. In eigen ogen houdt ‘journalisme’ hem voortdurend af van het echte werk, net zoals verzoeken om lezingen, interviews en optredens dat doen.”

Binnenkort verschijnen de volgende twee delen.

Cees Nooteboom, De danser en de monnik. Dagboek 1970-1995, Koppernik, 512 p., 47,50 euro.

‘Oudste (cultuur)journalist van België’ Ludo Bekkers overleden

Ludo Bekkers, gewezen productieleider bij de toenmalige BRT en oud-cultuurjournalist, is op 7 oktober op 99-jarige leeftijd overleden te Antwerpen.

Bekkers, geboren op 4 februari 1924 in Antwerpen, begon zijn loopbaan op de radio bij het N.I.R. en maakte na twaalf jaar in 1957 de overstap naar de televisie waar hij eerst producer van culturele programma’s was en later directeur van de Educatieve omroep. Hij maakte diverse cultuurprogramma’s en interviewde talloze kunstenaars van zijn tijd: van Roy Lichtenstein over Marc Chagall tot Salvador Dali.

Bekkers werd in 1970 de eerste directeur en grondlegger van het Internationaal Cultureel Centrum (ICC) in Antwerpen op de Meir. Daarnaast was hij promotor van het openluchtmuseum Middelheimin Antwerpen.

Na zijn pensioen is hij nog jaren directeur geweest van het Fotografiemuseum in Antwerpen en talloze jaren actief als freelance recensent en columnist voor onder meer Ons Erfdeel (nu de lage landen), De Nieuwe, Knack, De Standaard en De Morgen. Tot zijn 95ste is hij artikels blijven schrijven, aldus zijn zoon Floris Bekkers. Voor de Belgica-reeks van uitgeverij Voetnoot schreef hij nog maar een aantal jaren geleden een nawoord over Freddy De Vree.

Lees hier de artikels die Ludo Bekkers voor Ons Erfdeel schreef.

Kort nieuws

# Het verdriet van Sigi F., de meermaals aangekondigde derde roman van de succesvolle Nederlandse auteur Lucas Rijneveld, zal uiteindelijk niet verschijnen, zo meldt uitgeverij Atlas Contact. De auteur zou in 2024 wel met een ander boek komen. Het verdriet van Sigi F. zou handelen “over anders zijn of het verlangen daarnaar. Vol geestige en geestrijke conversaties met de moederraaf die zichzelf literatuurliefhebber, filmkenner en kunstcriticus noemt en vaderraaf die een Freudiaanse psychoanalyticus is.”

# Leander Coorevits (35) wordt vanaf januari algemeen coördinator bij het Antwerpse muziekcentrum TRIX. Hij vertrekt bij het kunstencentrum voor literatuur Behoud de Begeerte, waar hij ook als algemeen coördinator fungeerde. Leander is de zoon van stichter Luc Coorevits, die nu eredirecteur is. “Het verhaal van Behoud de Begeerte is jarenlang een verhaal geweest waarbij Leander aan het roer stond”, zo klinkt het bij Behoud de Begeerte. “Niet zozeer op artistiek vlak, maar in alle belangrijke geledingen die dat artistieke mogelijk maken: operationeel, technisch, productioneel, zakelijk, strategisch … Door, letterlijk en figuurlijk, op te groeien in onze dagelijkse werking was – en is – hij de belichaming van diezelfde werking. Het besef dat we nu op zoek moeten gaan naar een andere roerganger, lees: een nieuwe zakelijk coördinator voor Behoud de Begeerte, stemt ons melancholisch en komt neer op een stevige uitdaging.” Momenteel is Steven Heene er artistiek coördinator.

# De bestseller ’t Hooge Nest van Roxane van Iperen krijgt een theatervoorstelling. Dit maakte het productiehuis Solo Stories op 18 september bekend. ‘t Hooge Nest gaat over het waargebeurd verhaal van twee Joodse zussen, Janny en Lien Brilleslijper. Zij zitten in het verzet en duiken onder in een villa in ‘t Gooi, een streek waar veel fascisten wonen. De villa werd onder leiding van de zussen een van de grootste onderduikadressen van Nederland. Het verhaal gaat over moed, verraad en menselijkheid in barbaarse tijden. Het boek werd bekroond met de Opzij Literatuurprijs en stond maanden in de bestsellerlijsten. De voorstelling van ‘t Hooge Nest is tussen januari tot en met juni 2025 in de Nederlandse theaters te zien. De kaartverkoop start in het voorjaar van 2024.

# Auteur Edward van de Vendel start met een uitgeverij onder de vleugels van Querido. De nieuwe uitgeverij Blauw Gras (die verwijst naar zijn young-adultroman De dagen van de bluegrassliefde) “zal boeken voor jonge mensen uitgeven, waarbij we dat begrip ruim nemen. Er zullen dus titels voor twintigers en dertigers zijn, maar ook young-adultboeken en kinderliteratuur. Die boeken zullen geschreven worden met een groot oog voor maatschappelijk-sociale onderwerpen”, aldus het persbericht. Van de Vendel had al een eigen imprint bij Querido, met name Glow. Zijn eigen boeken blijven gewoon onder de vlag van Querido Kind verschijnen. Meer info bij Tzum.

# Boekenplatform Bazarow.com neemt samen met uitgeverij Virtùmedia de Boekenkrant over van Uphill Battle uitgevers. Op die manier maakt de krant een doorstart, na berichten dat ze zou verdwijnen. Boekenkrant is ook in Vlaanderen te vinden in nogal wat boekhandels. Virtùmedia is een uitgeverij van Pepijn Dobbelaer. Zijn broer Roeland Dobbelaer is de hoofdredacteur van Bazarow.com. Roeland Dobbelaer wordt uitgever van de Boekenkrant.

Bij Uphill Battle klinkt het zo: “De Boekenkrant heeft door de jaren heen kunnen rekenen op steun en waardering van boekhandelaren, uitgevers en natuurlijk lezers. Iedere editie werd met veel passie gemaakt door een enthousiast team. Helaas was het financieel niet meer mogelijk om de uitgave zelfstandig voort te zetten. Ondanks de teleurstelling dat we moesten stoppen met de Boekenkrant doet het me wel goed dat Pepijn en Roeland Dobbelaer nu hun schouders onder het blad gaan zetten.”

# Ex-Volkskrant-boekenredacteur Arjan Peters gaat aan de slag bij HP/De Tijd waar hij een nieuwe rubriek krijgt met aandacht voor in de media ondergesneeuwde boeken. Hij schreef tegenwoordig ook al opnieuw recensies voor het Amsterdamse blad Argus.

# De Volkskrant heeft dan weer aangekondigd dat de sterren bij de recensies in de boekenbijlage verdwijnen, zo meldde chef Boeken Wilma de Rek. “Ze reduceren recensies tot een kil rapportcijfer en dat is niet alleen jammer voor de nuance, het heeft ook iets aanmatigends.” De boekenbijlage van NRC Handelsblad op vrijdag handhaaft vooralsnog de sterren, in dit geval ‘ballen’, net als De Standaard der Letteren.

# Behoud de Begeerte en Tutti Fratelli gaan op tournee met Dikke Freddy forever, het intussen vermaarde creatuur van auteur Erik Vlaminck (zie ook dit stuk over Vlaminck in de lage landen). “In vaak humoristische, maar vooral trefzekere brieven kaart Erik Vlaminck alias Dikke Freddy de armoede en ongelijkheid aan. Passeren de revue: het OCMW, reisbureaus, de koning der Belgen, de burgemeester der Antwerpenaren en zowat alle ministeries, van Welzijn tot Tewerkstelling en van Volksgezondheid tot Huisvesting. Dikke Freddy zegt waar het op staat in een programma op het scherp van de snee, maar altijd ontwapenend”, aldus de aankondiging van Behoud de Begeerte. In het najaar van 2023 komt een nieuwe verzameling brieven uit.

# Het programma Eus’ boekenclub keert terug naar NPO 2 voor een nieuw seizoen. In het programma stelt schrijver en presentator Özcan Akyol, ook wel bekend als Eus, literatuur en de lezer centraal en ontvangt hij diverse gasten om over boeken en lezen te praten. Eus bespreekt elke aflevering samen met twee mede-leesclubleden én de schrijver die centraal staat hun nieuwste boek. In deze reeks komen onder meer Carry Slee, Heleen van Royen en Tommy Wieringa aan bod. Meer info bij Hebban en NTR. Het programma is te zien vanaf zondag 29 oktober, acht weken lang, om 19u25.

# De stad Sint-Niklaas is in het weekend van 28 en 29 oktober de vertrouwde standplaats van het aan naam winnende literaire festival Archipel. Niet alleen de naam van het festival herbergt een verwijzing naar Paul Snoek, ook het thema van deze editie verwijst rechtstreeks naar de roemruchte Wase dichter. “Maar zwarte sneeuw is er in overvloed” is het vers en de slagzin waarrond curator en auteur Kristien De Wolf aan een programma timmert met levenslust als centrale thema. “Wat te denken van wellevenskunst volgens Geerten Meijsing, wanderlust met Cyriel Buysse en Michiel Hendryckx, schrijflust in de handen van literaire bloggers, de branie van Gaea Schoeters, lust & leed van Gerard Reve, met Christophe Vekeman en Jef Rademakers, de dartelheid van Joke Van Leeuwen met Lieselot De Wilde op draaiorgel, duende in de flamencohanden van Myrddin en Imre De Cauter, een fonkelend gesprek tussen Rika Ponnet en Joke J. Hermsen, en de onvoorspelbaarheid van cellist Benjamin Glorieux”, luidt het in de aankondiging. Meer info en kaarten via deze link.

En het prijzengeweld…

Chris De Stoop finalist voor de Prix Médicis étranger

Voormalig Knack-journalist en non-fictie-auteur Chris De Stoop
behoort met de Franse vertaling van Het boek van Daniël, Le livre de Daniel, tot de finalisten van de Franse Prix Médicis étranger voor de beste buitenlandse roman. De Stoop staat op deze voorname Franse literatuurprijs samen met onder meer Robert Seethaler (bekend van de internationale bestseller Een heel leven) en David Grann (van het zopas verfilmde Killers of the Flower Moon) en Han Kang, Lidia Jorge en Laszlo Krasnahorkai. “Vreemd dat het non-fictieboek over een vermoorde boer als ‘roman’ wordt genomineerd”, meldt De Stoop zelf.

Het boek gaat ook over een hoevebrand waarbij De Stoops oom Daniel om het leven komt en waarbij sprake blijkt van een misdaad. De Stoop nam in de rechtbank zelf de handschoen op tegen de jonge daders. Het boek Daniel is het onthutsende relaas van een ongewone plattelandsmoord (zie de recensie van uw dienaar in De Morgen).

Illustere winnaars van de prestigieuze Médicis étranger waren eerder onder meer Paolo Cognetti, Rachel Kushner, Dave Eggers, Umberto Eco, Philip Roth, Thomas Bernhard, Milan Kundera en Andreï Kourkov. Eerder kreeg David van Reybrouck voor zijn Congo-boek in Franse vertaling de Prix Médicis Essai.

Vijf auteurs op de shortlist Boekenbon Literatuurprijs

De jury van de Boekenbon Literatuurprijs heeft de shortlist van de Boekenbon Literatuurprijs 2023 bekendgemaakt. De Vlaamse Saskia De Coster is kanshebber met haar roman Net echt, en ook de in Zeeuws-Vlaanderen wonende Jan Vantoortelboom is met Mauk volop in de running.

De Costers gezinsdrama over verkruimelend middenklassegeluk wordt geprezen als een roman “die schippert tussen fictie en autofictie”: “Ze gebruikt haar pen als een zwierige narrenstok”, stelt de jury onder voorzitterschap van de Nederlandse ex-minister Ingrid van Engelshoven.

Mouk, de zesde roman van Vantoortelboom, is dan weer “een verbluffend literair portret van een getraumatiseerde zeventiger die wordt achtervolgd door zijn jeugdherinneringen.” De jonge Mauk groeit immers op te midden van vaderlijk huiselijk geweld.

Verrassend is de nominatie van de in Antwerpen wonende Nederlandse debutant Tiemen Hiemstra met W., dat draait rond de verdwijning van een schoolvriend en buddy. “Even ingenieus als roerend herschept Hiemstra zijn roman over vriendschap tot een roman over verlatingsangst”, luidt het laudatio.

De andere twee Nederlandse genomineerden zijn Roxane Van Iperen met het sterk onthaalde Dat beloof ik, “het verhaal van de twaalfjarige M die opgroeit in een wereld vol dreiging” (“ijzingwekkend, intens en onvergetelijk”) en Richard Osinga met Munt. “Deze ideeënroman verbindt noord met zuid, west met oost, verleden met toekomst.” Opvallend is dat uitgeverij Das Mag twee van de vijf genomineerden in huis heeft.

De Vlaamse Kathleen Vereecken die met haar historische roman Margriete op de longlist stond, haalde het niet én ook grote kleppers als Jan Brokken, Marente de Moor en Tomas Lieske maakten niet die sprong. Sowieso oogt de shortlist ongewoon en kregen veel grote namen nul op het rekest. Maar de genomineerden, aldus de jury, “slagen erin de lezer te verleiden om de eigen blik te bevragen, of dat nu gaat over vriendschap, geweld tegen kinderen, kolonialisme, of het hedendaagse gezin.”

De Boekenbon Literatuurprijs (die voorheen BookSpot, ECI en AKO heette) bekroont jaarlijks het beste Nederlandstalige literaire boek. Zowel fictie als non-fictie komt in aanmerking, maar op deze shortlist blijft enkel de fictie overeind. De winnaar ontvangt 50.000 euro. Opmerkelijke afvallers in de eerste nominatieronde waren Ilja Leonard Pfeijffer met zijn historische bestseller en kanjer Alkibiades net als Yves Petry met Overal zit mens.

Op 9 november 2023 kennen we de opvolger van Anjet Daanje op de erelijst. Zij werd in 2022 bekroond met Het lied van ooievaar en dromedaris, het boek waarmee ze ook de Libris opstreek.

Vertalers aan het feest

Tijdens het ILFU (Internationaal Literatuurfestival Utrecht) zijn er vier vertalers in de prijzen gevallen: Yond Boeke & Patty Krone ontvingen de reguliere prijs voor de vertaling van Geluksvogels van Luigi Pirandello. Lies Lavrijsen en Els Dumez-Blocken werden bekroond met de prijs voor de vertaling van een kinder- en jeugdboek voor Jefferson van Jean-Claude Mourlevat. Beide prijzen leverden 10.000 euro op.

“Geluksvogels heet de weloverwogen en overtuigend onderbouwde keuze van Yond Boeke en Patty Krone uit de verzamelde verhalen van de Italiaanse schrijver en Nobelprijswinnaar Luigi Pirandello”, aldus de jury. “Andermaal bewijst dit vertalersduo niet alleen te beschikken over onuitputtelijk vertaalplezier maar ook over een fenomenaal talent om precies het juiste register te bespelen – bij Pirandello’s verhalen voorwaar geen geringe opgave. Het levert proza op dat het Italiaanse origineel volledig rechtdoet én optimaal tot leven brengt.”

De jury van de Filter Vertaalprijs 2023 bestond uit Marcel van den Boogert (auteur), Elma Drayer (auteur), Eline Jongsma (vertaler), Cees Koster (auteur) en Maartje Kroonen (lid van boekenpanel). De jury voor de Filter Vertaalprijs in de categorie kinder- & jeugdboeken bestond uit Anne van Buul (auteur) , Nathifa Elshot (eigenaar Bookstore), Enne Koen (auteur), Daan Stoffelsen (redacteur) en Eva Wissenburg (vertaler).

Nog meer lauweren voor vertalers: de Letterenfonds Vertaalprijs 2023 gaat naar Barbara de Lange, literair vertaalster Engels-Nederlands. Er wordt door de jury verwezen naar de hoge kwaliteit van haar vertaaloeuvre maar ook naar haar inzet als literair ambassadeur. Aan de prijs is een bedrag van 15.000 euro verbonden. De uitreiking vindt plaats op 8 december tijdens de Literaire Vertaaldagen in de Rode Hoed in Amsterdam.

Bruce Chatwin Lifetime Achievement Award voor Jan Brokken

De Nederlandse auteur Jan Brokken ontvangt de Bruce Chatwin Lifteme Achievement Award 2023 voor zijn gehele oeuvre en levenslange ‘passion for travel and literature.’ De internationale jury onder voorzitterschap van Colin Thubron roemt zijn vermogen om bijzondere plaatsen en karakters te beschrijven, zoals hij bewees in boeken als Baltische zielen, De kozakkentuin, De rechtvaardigen en Stedevaart.

Met deze internationale erkenning voegt hij zich in een rij gerenommeerde reizende schrijvers als Colin Thubron, Claudio Magris, Paolo Rumiz, Carla Perrotti en de tot nu toe enige Nederlander, Cees Nooteboom, die de Chatwin Lifetime Achievement Award in 2010 ontving. De naar Bruce Chatwin vernoemde prijs is door zijn Italiaanse fans in het leven geroepen en wordt aan Jan Brokken op 18 november in La Spezia uitgereikt door Elizabeth Chatwin, de weduwe van de Engelse schrijver. In een toelichting stelt de jury: “Jan Brokken staat nu naast Bruce Chatwin, de grote reizende schrijver met wie hij altijd terecht is vergeleken.”

Jan Brokken reageert op de website van Atlas/Contact: “Voor mijn soort schrijven is Bruce Chatwin een belangrijk inspirator geweest in zijn manier van observeren en doeltreffend karakteriseren. Dus ja, voor mij is het een droomprijs. Ik zal wel een traantje laten als ik ‘m uit handen van Elizabeth Chatwin ontvang. Na de Gouden Ganzenveer deze schitterende internationale prijs: het kan niet op in 2023.”

David Van Reybrouck oogst Duitse lauweren voor Revolusi

David Van Reybrouck is bekroond met de Geschwister-Scholl-prijs 2023 voor de Duitse vertaling van zijn boek Revolusi. Indonesië en het ontstaan van de moderne wereld.

De jury stelt onder andere: “In zijn boek beschrijft David Van Reybrouck de bevrijding van Indonesië van de koloniale overheersing als een aangrijpende mondiale geschiedenis. De pijnlijke weg van het land naar onafhankelijkheid, blijkt de sleutel tot het begrijpen van actuele ontwikkelingen en politieke visies in het mondiale Zuiden.”

De Geschwister Scholl-prijs wordt sinds 1980 uitgereikt en bekroont boeken “die burgerlijke vrijheid, morele, intellectuele en esthetische moed bevorderen.” Er is een bedrag van 10.000 euro aan verbonden. De prijs wordt op 28 november in München uitgereikt. Van Revolusi werden in Nederland en Vlaanderen meer dan 125.000 exemplaren verkocht, met vertaalrechten in tien landen.

Prix Fintro Literatuurprijs Supporting Young Artists naar Tijl Nuyts

De Vlaamse dichter Tijl Nuyts is bekroond met de Prix Fintro Prijs voor Supporting Young Artists in de categorie Nederlandstalige literatuur. Het is niet voor het eerst dat hij in de prijzen valt. Vorig jaar ontving hij de Herman de Coninckprijs voor zijn dichtbundel Vervoersbewijzen. In de Nederlandstalige literatuurjury zetelden Jelle van Riet, Pat Donnez, Tülin Erkan, Yves T’Sjoen en uw dienaar.

De prijs voor Franstalige literatuur ging naar Sophie Vandeveugle, die dit jaar debuteerde met de roman Feu le vieux Monde. Elk van de winnaars trekt met een geldprijs van 10.000 euro naar huis. De laureaten maken automatisch ook deel uit van de Fintro Community. De Community bouwt aan een netwerk van jonge kunstenaars die elkaar inspireren en die kunnen putten uit een portfolio met praktische ondersteuning.

Dat gaat van writer in residence-plaatsen in onder meer het Herman Teirlinck-huis in Beersel of het Huis van de Dichter in Watou of langdurige creatieve verblijven (Castle Breachacha op de Schotse Hebriden, via vzw Embrace). De Prix Fintro Prijs geeft jaarlijks liefst 80.000 euro prijzengeld aan jonge artiesten tussen 18 en 32 jaar (in diverse disciplines) die blijk geven van durf, visie en maatschappelijk engagement.

Opzij Literatuurprijs voor Maral Noshad Sharifi

De Opzij Literatuurprijs is voor het eerst sinds 2019 opnieuw toegekend en wel aan Maral Noshad Sharifi voor haar roman Citroeninkt. Mama Lee van Mischa Blok is bekroond met de publieksprijs. De Opzij Literatuurprijs wordt sinds 1979 uitgereikt aan vrouwelijke schrijvers die met hun boek bijdragen aan de emancipatie en ontplooiing van vrouwen.

De jury stelt over het boek onder andere: “Citroeninkt is een verhaal dat je raakt. Een boek dat je meteen nog een keer wilt lezen. De schrijver heeft op een persoonlijke manier de leefwereld van een opgroeiend kind in een vreemde wereld weten te vatten. Een verhaal dat een nog groter publiek verdient.” Eerdere winnaars waren onder anderen Roxane van Iperen (2019), Etchica Voorn (2018) en Niña Weijers (2015).

Lees hier de recensie door Dirk Vandenberghe over Citroeninkt voor de lage landen.

Kort prijzennieuws

# De moeders van Mahipar, boek van de hand van Forugh Karimi, is de winnaar van de Hebban Debuutprijs 2023. De uitreiking gebeurde tijdens het Debutantenbal in Sociëteit De Kring in Amsterdam. “De auteur schetst een schrijnend en genuanceerd beeld van de eenzaamheid en machteloosheid van vluchtelingen”, stelde de vakjury over het debuut. De achtste editie van de Hebban Debuutprijs is een aanmoedigingsprijs voor debutanten van literaire fictie. Aan Vlaamse zijde was Ilse Ceulemans genomineerd met haar roman De tijdontkenner.

# De genomineerden van de NS Publieksprijs zijn bekend. Het gaat om Alter Ego van Esther Verhoef, De Camino van Anya Niewierra, Het Koninklijk Huis van Herman Koch, Koraalrif van Suzanne Vermeer, Wat stilte wil van Arthur Japin en Wij waren, ik ben van Israel van Dorsten. Tot en met woensdagavond 8 november 2023 om 17.00 uur kan iedereen een stem uitbrengen op een van de boeken, die tot de meest verkochte van het voorbije jaar behoren.

# Ook de Hercule Poirotprijs voor de beste Vlaamse misdaadroman heeft zijn genomineerden prijsgegeven. In de running zijn Toni Coppers (met Onschuld), Wouter Dehairs (met Brussel Blues), Jos Pierreux (met Rijke mensen sterven niet) Benny Baudewyns (met Het Buchinsky incident), Bavo Dhooge met De samoerai en Guy Prieels met De diva en de demon. De winnaar wordt bekendgemaakt op BookTopia in Kortrijk op 28 oktober 2023. Er zijn ook drie kandidaten voor de debuutprijs (de Fred Braeckman Award): Sophie Delporte met Ik kan je redden; Dieter Rogiers met Bot mes en Bjorn Van den Eynde met De Engelenmoord. Meer details vind je hier.

# De jury van de driejaarlijkse Prijs der Nederlandse Letteren is bekendgemaakt. Deze oeuvreprijs ter waarde van 40.000 euro wordt in oktober 2024 uitgereikt in het Koninklijk Paleis te Brussel. Het Comité van Ministers van de kennis- en beleidsorganisatie voor de Nederlandse taal, de Taalunie, koos de juryleden voor de 24ste editie van de Prijs der Nederlandse Letteren. De jury bestaat uit zeven leden, met als voorzitter Nederlands prof. Dr. Yra van Dijk, moderne letterkundige en publicist. De leden zijn: Dr. Annika Johansson, Zweeds vertaler en universitair hoofddocent Nederlandse taal, literatuur en linguïstiek aan de Universiteit van Stockholm; Guinevere Claeys, Belgisch journalist voor De Standaard; Lars Bernaerts, Belgisch hoofddocent Nederlandse letterkunde aan de Ugent; Max Temmerman, auteur en directeur van Schouwburg De Kern in Wilrijk; Moenisha Hiwat-Mahabiersing, Surinaams docent Westerse en postkoloniale literatuur en academisch schrijven aan de Anton de Kom Universiteit van Suriname, lid van de Nationale Taalraad Suriname; Dr. Reza Kartosen-Wong, Nederlands schrijver en docent Media en Cultuur aan de Universiteit van Amsterdam. In 2021 ging de onderscheiding naar de Surinaams-Nederlandse Astrid Roemer.

# Over de gekte van een vrouw van dezelfde Astrid Roemer staat dit jaar op de shortlist van de Amerikaanse National Book Award in de categorie vertaalde literatuur. Het boek is vertaald door Lucy Scott naar On a Woman’s Madness. De laureaat wordt op 15 november bekendgemaakt. Over de gekte van een vrouw is een roman over het vrouw-zijn in de jaren tachtig, waarin de koloniale geschiedenis van Suriname pertinent voelbaar is. Zie meer info bij de National Book Awards.

# De Taalboekenprijs 2023 is toegekend aan Ewoud Sanders voor zijn boek Het n-woord, over de geschiedenis van het woord neger in het Nederlands. De Taalboekenprijs was aan zijn vijfde editie toe. “De jury prijst het boek om zijn maatschappelijke én zijn taalkundige relevantie. Het n-woord biedt volgens hen een goed overzicht van de geschiedenis van het gewraakte woord en geeft veel informatie uit allerhande bronnen, waardoor de lezer zich een goed oordeel kan vormen over de problematiek ervan. Het boek is gedegen, goed doorvorst, goed geschreven, en uitermate leesbaar: Sanders heeft een prettige stijl en hij weet alle informatie handig te doseren”, zo klinkt het. Sanders (1958) is historicus en journalist. Hij is bekend van de taalrubriek WoordHoek (die twintig jaar lang in NRC verscheen) en promoveerde op een onderzoek naar jeugdverhalen over jodenbekering.

# En ook de vijf genomineerden van de Libris Geschiedenis Prijs 2023 zijn bekend. Het gaat om vijf Nederlandse auteurs:

– Leonard Blussé, De Chinezenmoord. De kolonisatie van Batavia en het bloedbad van 1740 (Uitgeverij Balans)

– Martin Bossenbroek, De Zanzibardriehoek. Een slavernijgeschiedenis, 1860-1900 (Athenaeum)

– Judith Koelemeijer, Etty Hillesum. Het verhaal van haar leven (Uitgeverij Balans)

– Marcel Metze, Hoog spel. De politieke biografie van Shell (Uitgeverij Balans)

– Ivo van de Wijdeven, De macht van het verleden. Geschiedenis als politiek wapen (Spectrum)

Op 29 oktober 2023 wordt de Libris Geschiedenis Prijs 2023 uitgereikt door juryvoorzitter Kathleen Ferrier tijdens een speciale live-uitzending van het Nederlandse radioprogramma OVT.

• De Papieren Man