De mollenstreken van mezzosopraan Tania Kross

Tania Kross ontvangt op 20 november de Johannes Vermeerprijs, en rijft daarmee 100.000 euro binnen. De populairste mezzosopraan van Nederland heeft opera voor miljoenen mensen toegankelijk gemaakt. Daarvoor week ze voortdurend af van de geijkte paden.

De jury was unaniem: mezzosopraan Tania Kross ontvangt op 20 november de Johannes Vermeerprijs – de Nederlandse staatsprijs voor de Kunsten – voor haar “toonaangevende internationale zangcarrière en de vernieuwende wijze waarop zij opera breed toegankelijk maakt en een uiteenlopend publiek aanspreekt, verbindt en inspireert.”

Kross is misschien wel de populairste zangeres van Nederland. Een miljoenenpubliek leerde haar kennen als kandidaat in het dertiende seizoen van het populaire spelprogramma Wie is de Mol?. Tien jaar later blijkt nu toch dat zíj al die jaren de mollenstreken heeft uitgehaald om een kunstvorm te ontsluiten “die ontoegankelijk leek voor een groot en hedendaags publiek.” Geloof ons vrij: ze is uit haar pijp gekomen.

Tania Kross wil alles

Traditioneel is de carrière van Tania Kross dan ook maar zelden geweest. Haar eerste zakcenten verdiende ze door karaokewedstrijden te winnen. Als jonge tiener zong ze al op de cruiseschepen die aanmeren in haar thuishaven Willemstad in Curaçao. Haar ouders hadden weinig tegen de gedreven puber in te brengen. “Ik had een podium nodig”, zegt ze daar zelf over in de aan haar gewijde documentaire Ik wil alles. “Als mijn ouders niet meekwamen, ging ik wel alleen.”

Op amper zeventienjarige leeftijd stak ze de oceaan over om te gaan studeren aan het Utrechts Conservatorium. “Je kunt niet zingen, maar je bent wel een zangeres”, moeten ze daar na haar ingangsproef gezegd hebben. Jaren later blijft Kross zelf evengoed bescheiden: “Ik ben niet de beste zangeres, ik ben degene die het hardste werkt. Ik ben betrouwbaar. Ik ben op tijd. Ik ben voorbereid. Regisseurs en dirigenten houden ervan om met me te werken omdat ze zich geen zorgen hoeven te maken. [..] Met die attitude bereik je veel meer.”

Na haar studies bewandelde Kross dan toch een hele poos de geijkte paden van de klassieke muziek. Als student won ze de Eerste Prijs van de Stichting Jong Muziektalent, vaak het startschot van een glansrijke carrière. In het Concertgebouw in Amsterdam schopte ze het tot Rising Star; toen de recensenten nadien superlatieven tekortkwamen voor haar vertolking van Carmen in de Staatsoper van Stuttgart werd de ster een supernova. Zelfs het prestigieuze festival van Glyndebourne viel in zwijm voor haar habanera.

Maar Kross werd niet gelukkig van haar lievelingsrol. De productie in Stuttgart brak naar eigen zeggen haar ziel. “Ik zag eruit als Marilyn Monroe, de koorleden waren horrorclowns. Don José trapte me vier keer dood, waarna ik tot leven werd gewekt door een kikker met een Ikea-lamp”, vertelt de zangeres in een interview met Mischa Spel van NRC. “Wil ik hier deel van uitmaken, dacht ik? In koeienletters: NEE.”

Heeft ze opera toen afgezworen? Allerminst. Maar ze stapte uit het operawereldje met zijn zware werkritme. “Zingen in een opera betekent gaan naar waar het werk is”, vertelde ze enkele jaren geleden in het Algemeen Dagblad. “En vaak betekent dat zes weken repeteren in Frankrijk en dan zes weken uitvoeren. Dat betekent dus dat je drie maanden van huis bent. Zingen is leuk, maar door te zingen en zelf te produceren ben ik ook veel thuis bij mijn gezin, en die combinatie maakt mij blij.”

Het masker af

Sindsdien heeft Kross eigenlijk niet meer in een traditionele productie meegezongen. En toch heeft ze de afgelopen vijftien jaar veel meer mensen kennis laten maken met opera dan haar collega’s in het klassieke circuit. Haar geheime wapen: Tania is een kijkcijferkanon.

Na Wie is de Mol? volgde ook een passage in Beste Zangers. Samen met musicalacteur Tommie Christiaan scoorde ze toen een nummer 1-hit in de downloadlijst van iTunes. In 2019 won ze het eerste seizoen van The Masked Singer. Wekenlang bleef de mezzo onder de radar door net niet haar operastem op te zetten. Maar in de finale, in een versie van Sia’s ‘Chandelier’ – vol opperste dramatiek – “liet ze eindelijk haar echte geluid horen.” Meer dan twee miljoen kijkers beleefden – misschien wel voor het eerst – hoe krachtig zo’n stem kan zijn.

Net die fusie van genres is cruciaal in de rest van haar parcours. Muziek hoeft voor haar naar eigen zeggen “niet in een hokje”. In haar eigen voorstellingen gaan verschillende muziekstijlen dan ook hand in hand: van Mozart tot Madonna, van Curaçao tot Concertgebouw. Het zijn voorstellingen van “eeuwenoude wonderkinderen en hedendaagse popprinsessen” waar Henry Purcell hand in hand gaat met Freddie Mercury, en waar Spinvis pingpongt met Sergei Rachmaninoff.

Voor een van haar weinige cd’s, Krossover, vroeg ze dan weer aan een tiental popartiesten om “een nieuw soort dramatisch lied te schrijven dat het beste uit de pop en opera combineerde.” Populaire songwriters als Huub van der Lubbe, Martijn Konijnenburg en Lucky Fonz III gingen in op die vraag.

Meer dan twee miljoen kijkers beleefden – misschien wel voor het eerst – hoe krachtig zo’n stem kan zijn

Die aanpak sloeg aan. Terwijl de traditionele huizen worstelen met publieksvernieuwing en -verbreding vult Kross zalen – zelfs arena’s als Rotterdam Ahoy en de Ziggo Dome in Amsterdam – met een uitermate divers publiek. “Bij mijn muzikale theatershows zit oud én jong én divers allemaal door elkaar”, vertelt ze daarover in NRC. “De elite mag er zijn neus voor ophalen, ik vind het een voorrecht al die mensen kennis te kunnen laten maken met klassieke muziek.”

Muziek verbindt

“Al die mensen”, dan gaat het bij Tania Kross zeker ook over de allerjongsten. Misschien is dat nog wel een van haar meest effectieve mollenstreken. Heel vaak is die wondermooie klassieke muziek immers vooral een kwestie van onbekend is onbemind. Wie één keer een operazangeres heeft horen uithalen is vaak meteen verkocht, maar de drempel naar die eerste keer is vaak veel te hoog.

Die rol speelt ze zeker en vast ook in haar televisiewerk. Bijvoorbeeld als jurylid in de NPO1-zangwedstrijd Aria – al is Kross naar eigen zeggen geen onverdeelde fan van talentenjachten, “dat competitieve past niet zo goed bij muziek. Muziek verbindt.”

Kross wil opnieuw een eigen theater voor Curaçao

Kross werkt al een hele poos samen met Muziek Telt!, een initiatief dat schoolkinderen op een toegankelijke manier met alle vormen van muziek in aanraking brengt. Ze is bovendien al van in de beginjaren een trouwe ambassadeur van de Stichting Leerorkest Nederland. Die organisatie helpt scholen een symfonieorkest van studenten op te starten en verzamelt meteen ook de instrumenten om dat te kunnen doen. “En de reden dat ik daar zo enthousiast over ben, is dat ik zelf een product ben van educatie. Ik had geen moeder die pianospeelde en geen vader die dwarsfluit speelde. En toch is het mij gelukt om vanaf een eilandje te komen waar ik nu ben.”

Naar dat zelfverklaarde “eilandje” is ze in de coronajaren teruggekeerd. Haar ontembare gedrevenheid richt ze nu op Willemstad. Het leerorkest kreeg ondertussen al een Curaçaose divisie, maar daar houdt het werk voor Kross allerminst op. De titel van haar documentaire, Ik wil alles, is nog steeds van tel. Vanuit de plaatselijke moedertaal, het Papiaments, werkte ze in 2013 aan nieuw repertoire. Samen met componist Randal Corsen schreef ze toen de opera Katibu di Shon, “een geschenk terug aan ons eiland.” Haar volgende cadeau moet infrastructureel worden: Kross wil opnieuw een eigen theater voor het land. De lokale schouwburg, het Sentro Proarte, is sinds een zware brand in 2016 een ruïne.

Hopelijk kan de Johannes Vermeerprijs, “een geldbedrag van 100.000 euro bestemd voor de realisatie van een speciaal project binnen het eigen werkterrein” daar nu een serieuze steen aan bijdragen.