literatuur recensie

‘De maat van alle dingen’ van Johannes Westendorp: zwierig spel met de taal

In zijn romandebuut De maat van alle dingen pakt de Nederlander Johannes Westendorp uit met zwierige taal, vol humor en stijlwendingen. Ondanks het dramatische plot is het een speels boek, met zijdelingse maatschappijkritiek.

Zelfs wie de achterflap van een boek nooit leest om op voorhand vooral niets van het plot of het verhaal voorgeschoteld te krijgen, is er bij De maat van alle dingen van Johannes Westendorp toch snel aan voor de moeite. Al op de eerste pagina, gedateerd op 3 januari 2017, kunnen we lezen dat de dag voordien, om 17 uur lokale tijd, in het centraal station van Utrecht minstens vier mensen zijn omgekomen bij een explosie, waarbij de mogelijkheid van een terroristische aanslag niet wordt uitgesloten.

Het bericht staat er in Chinese karakters, geplukt van een nieuwssite uit Taiwan. De vertaling staat in een voetnoot.

Vervolgens worden we enkele maanden terug in de tijd gekatapulteerd, naar halfweg september. We maken kennis met de drie ietwat marginale en niet al te snuggere broers Zoontjes, die een woonboot delen op de Maasplassen. We volgen Chinese les bij Daisy Ling in Eindhoven. We raken verstrengeld in de intriges van ene BB en zijn criminele vriendjes. We gaan op bezoek bij Mertens Transport & Expeditie en volgen er de niet altijd even koosjere wederwaardigheden van hoofd routeplanning Henry Snuit. We luistervinken bij het werk van Ernesto Omar Reyes, een vertaler die werkt als opsporingsambtenaar en na een reeks bezuinigingen bij Justitie terechtkomt op de “interceptiedienst” ergens in Noord-Brabant.

In de hoofdstad van Europa maken we kennis met Heleen Schoenaerts, een creatieveling met dreadlocks die haar ziel heeft verkocht aan het “full-service agentschap” White Elephant Premium Branded Stories, dat aast op een vet contract bij de Europese Commissie. En tussendoor krijgen we de rhymes te lezen die het hiphopfenomeen Sheikh_Mansur_1785plaatst op het YouTube-kanaal Support4Khilafah. De “rudimentaire beats” moet je er wel zelf bij verzinnen. De verhalen van al deze personages worden geduldig opgelepeld, chronologisch, en langzaam geven ze hun geheimen prijs. En worden sommige verbanden duidelijk.

Het vergt weinig fantasie van de lezer om te begrijpen dat al die levens op een moment zullen samenkomen en op een of andere manier in verband staan met de explosie in winkelcentrum Hoog Catharijne, waar de stationshal van Utrecht-Centraal is gevestigd. Daar zit dan ook niet de verrassing. Je kan je hoogstens bij enkele personages afvragen hoe ze betrokken zullen raken. Bij sommigen, zoals de criminele BB of de sjoemelende Henry Snuit, is het nogal wiedes wat hun rol is. Bij anderen zijn in het boek iets minder aanwijzingen te vinden.

Maar de plotuitwerking is dan ook niet de sterkste kant van De maat van alle dingen. Wat Westendorp wel doet is verschillende universums creëren. De wereld van de woonbootjongens is helemaal anders dan die van de hippe, steedse Heleen, ook al blijkt er een link. De verschillen merk je meteen aan de taal. Op de woonboot aan de Maasplassen is het plat en vulgair en kan er geen zin passeren zonder een vloek, het volgende moment krijgen we het slaapverwekkend hoogdravende jargon van EU-ambtenaren te lezen, en de passages over de Chinese les lijken soms vanuit het Mandarijn naar het Nederlands vertaald door Google Translate, zonder werkwoordverbuigingen of met verkeerde lidwoorden. Toch wordt het nooit clichématig, alles is zwierig, speels opgeschreven. De taalvirtuositeit van Westendorp komt het best tot leven in de eerder genoemde rhymes, die je vanzelf ritmisch gaat lezen, als een volleerde rapper.

Westendorp creëert voor iedere context en voor iedere achtergrond een eigen taalidioom. De verhalen worden door elkaar geklutst, maar door die taaleigenheid weet je meteen bij het begin van elk nieuw deeltje bij wie je op bezoek bent. Hij toont de mensen in al hun dagelijkse vreugdes en beslommeringen, van de leerling die verliefd raakt op zijn lerares over het jonge meisje dat in de internetval van een loverboy trapt, tot de drie broers Zoontjes die ontdekken waarom het toilet in de caravan van hun tien jaar eerder overleden moeder is verstopt: de uitnodiging om te gaan stemmen in het referendum over de Europese Grondwet is erin vastgeraakt.

Dat laatste is grappig, maar er sluimert ook wat maatschappijkritiek doorheen. Dat doet Westendorp wel in meer passages, als het gaat om de vastlopende bureaucratie, de surveillancewereld waarin we leven, de ratrace van het moderne kantoorbestaan, de ingewikkelde taalpolitiek en de bijbehorende taalstrijd tussen verschillende gemeenschappen in België en wat dat betekent in de praktijk, of de invloed van besparingen op een overheidsapparaat. Westendorp brengt ook die elementen met humor, wat het hele boek een speelse lichtheid geeft, ondanks de dramatische afloop. Het hoeft geen betoog dat ook de rhymes van Sheikh_Mansur_ 1785 bol staan van de kritiek op onze samenleving.

Extra fijn is dat Westendorp een echte laaglander is, die studeerde in Tilburg en Gent en in zijn boek makkelijk schakelt tussen Roermond, Utrecht, Brussel en Boxtel. Al die elementen maken van De maat van alle dingen een rijk debuut over de levens van alledaagse mensen: soms rauw en hard, soms zachtmoedig en speels.

Johannes Westendorp, De maat van alle dingen, Thomas Rap, Amsterdam, 2024, 304 p.

• debuutroman
• Johannes Westendorp