geschiedenis column

De emotionele waarde van boeken

Een collectie boeken die onze columniste Lotte Jensen van een tachtiger krijgt, blijkt veel meer te zijn dan zomaar een verzameling teksten.

In de zomer van 2018 ontving ik een handgeschreven brief van een mij onbekende meneer uit Den Haag, die mij vroeg of ik misschien belangstelling had voor een kleine collectie boeken over Napoleon. Hij had een presentatie in een boekhandel van mij bijgewoond en wist dat ik een bovenmatige interesse voor de geschiedenis van de Franse keizer had.

Het duurde enige tijd voor er een afspraak tot stand kwam, maar in het voorjaar van 2019 reisde ik naar de hofstad om de boeken te bekijken. Een vriendelijk echtpaar op leeftijd – ze waren in de tachtig ‒ ontving me met thee en koekjes. De schrijver van de brief, Wim van Dam, legde me uit hoe het met de boeken zat.

De verzameling Napoleonboeken had toebehoord aan zijn zus, Fiet van Dam, die op 33-jarige leeftijd bij een auto-ongeluk om het leven was gekomen. Hij vertelde dat ik me met mijn enthousiasme over de Franse geschiedenis aan haar had doen denken. Zijn zus had als middelbare scholier een grote belangstelling voor Napoleon ontwikkeld en in de loop van haar leven een kleine, doch fraaie collectie opgebouwd. Hij zocht nu een goed tehuis voor haar boeken.

Eenmaal thuis bekeek ik de stapel eens goed. En wat bleek: in vrijwel ieder boek zat ook een persoonlijk aandenken. Zo viel er een blaadje met een Sinterklaasgedicht uit een van de werken. De moeder van Fiet had het op 5 december 1940 geschreven, toen ze haar dochter haar eerste Napoleonboek schonk. Uit een ander boek stak een foto van Fiet als vijftienjarige scholier op de M.M.S. ’t Kopje in Bloemendaal. Het was een mooi zwart-wit kiekje van een levenslustig ogende leerling. Ergens stak een strook uit met een handgeschreven spreuk van Madame de Staël, de beroemde schrijfster die in conflict kwam met Napoleon. Uit een ander boek dwarrelde een blaadje dat uit een oude almanak kwam. De datum was donderdag 11 november 1950, toen de zon om 8.47 uur opkwam en om 17.52 onderging. De spreuk van de dag was van Napoleon: “Wat men moet vermijden is minder de dwaling dan tegenspraak met zichzelven. Het is vooral door deze tweede fout dat het gezag zijn kracht verliest.”

Het was duidelijk: dit was niet zomaar een collectie boeken, maar een die grote emotionele waarde bezat. Broer Wim had ze na de dood van zijn zus gekoesterd als een aandenken aan haar. Het raakte mij. Het draaide om veel meer dan een stapeltje boeken van de keizer alleen, er ging een persoonlijk levensverhaal achter schuil. De geschiedenis van Frankrijk en de Franse keizer waren verbonden met een Sintersklaasfeest in Bloemendaal tijdens de Tweede Wereldoorlog, een leergierige scholier en een tragisch auto-ongeluk.

Drie maanden na de overdracht viel mijn oog op een rouwadvertentie in NRC Handelsblad. Wim van Dam was overleden. Toen realiseerde ik me dat hij de napoleontische nalatenschap van zijn zus had willen veilig stellen. En dat boeken zoveel meer zijn dan objecten alleen: ze zijn van grote emotionele waarde.

De Napoleoncollectie heeft een veilig onderkomen gevonden bij iemand die zeventig jaar later leeft en werkt. Ik zal zo goed mogelijk voor de boeken zorgen.

• column
• Lotte Jensen
• Napoleon