kunst recensie

De dood is niet het ergste in ‘Elektra Unbound’ van Luanda Casella

Wie van Elektra Unbound een gemoderniseerde of feministische herwerking van de klassieke tragedie verwacht, mispakt zich. Wel volgen we de megalomane theaterregisseur Lua, die op zoek gaat naar de perfecte Elektra voor haar voorstelling. Theatermaker Luanda Casella biedt een inkijk in de wrede, uitzuigerige wereld van de showbizz, waar trauma de munteenheid is.

Elektra Unbound opent even neurotisch als de show zal eindigen. Lucius (Lucius Romeo-Fromm), de personal assistant/therapeut/schildknaap van Lua (Luanda Casella), achtervolgt haar ademloos terwijl ze van de ene kant van het toneel naar de andere stapt. Terwijl hij haar tevergeefs probeert in te halen ratelt ze ideeën af voor haar nieuwste theaterstuk – nu ze succesvol is, moet ze koste wat het kost haar status zien te behouden. 

Maar het succes kent een prijs: Lua’s leven wordt bepaald door verslavingen, cynisme en een absolute minachting voor alles en iedereen, te beginnen met Lucius. Hij hielp haar af van haar drugsverslaving en maakte het vervolgens tot zijn taak om haar op het juiste pad te houden. In de openingsscène neemt Lucius’ rol als ‘zorghulp’ de vorm aan van een drugscontrole. Wanneer hij Lua eindelijk inhaalt, stopt hij haar een oranje bekertje toe voor een urinetest. Maar die test kan zij door haar pas gelakte nagels niet op eigen houtje uitvoeren. Met een diepe zucht valt Lucius zijn knieën, trekt haar rode slipje omlaag en houdt de beker vast terwijl ze plast. Precies op dat moment wordt Lua overvallen door een briljant idee voor haar nieuwste theaterproductie: een opvoering van Elektra, gespeeld door de meest wanhopige underdog waarin ze haar klauwen kan zetten.

De kern van Elektra Unbound bestaat uit de audities van drie zulke underdogs. Eerst ontmoeten we ‘Abigail’ (Abigail Gypens), een voormalige misskandidaat die zich wil ontworstelen aan het juk van momanager Misty. Vanaf het hellende eenpersoonspodium aan de rechterkant van de bühne vertelt Abigail over haar traumatische jeugd. Zo dwong haar moeder haar tot plastische chirurgie, eet ze niet veel meer dan het mysterieuze drankje dat ze in haar doorzichtige drinkbus bewaart en heeft ze alleen ‘relaties’ met mannen die decennia ouder zijn dan haar. Met pretoogjes manen Lua en Lucius, gezeten op een troon aan de andere kant van het podium, Abigail aan om anekdotes te blijven delen. Zulke trieste verhalen zouden normaal gezien op compassie moeten stuiten, maar tijdens de auditie worden ze beantwoord met bulderend gelach en sarcastische opmerkingen. Wanneer Abigail uiteindelijk een monoloog uit Elektra brengt, blijkt ze geen al te goede actrice te zijn. Maar dat zien Lua en Lucius door de vingers; Abigails relatie met haar moeder is te verknipt om onbenut te laten.

‘Emma’ (Alicia Theresa Emilia Andries), een rijke tiener die er alles aan doet om haar moeder te dwarsbomen, is de tweede kandidaat voor de auditie. Schoorvoetend en volledig in het zwart gekleed dient ze zich aan, als een rebelse puber. In plaats van een doorleefde monoloog te brengen, doorspekt ze haar tekst met oogrollen, diepe zuchten en futloze armbewegingen. Het is niet alleen haar onverschilligheid die haar puberaal doet overkomen, maar ook het feit dat bijna al haar uitspraken citaten lijken te zijn uit teksten van negentiende-eeuwse protofeministen zoals Charlotte Brontë en Jane Austen of van anonieme Tumblr-bloggers. Het is een bijzonder verfrissende manier om een tienermeisje neer te zetten: ze is slim genoeg om volledige boeken te memoriseren, maar vindt zichzelf niet bijzonder genoeg om haar eigen ideeën te behartigen. Wanneer Lucius en Lua op haar onzekerheden willen inspelen, houdt Emma de lippen op elkaar. Ondanks haar weinig overtuigende performance en verzwegen trauma’s houdt Lucius Emma in de running. Zij beloofde hem rijkelijk te belonen als hij haar de rol zou geven – en die kans grijpt hij met beide handen. 

Ten slotte is er ‘Bavo’ (Bavo Buys). Bavo’s moeder – die doet denken aan Faye Dunaway als Joan Crawford in de cultfilm Mommie Dearest (1981) – is keer op keer het onderwerp van de roddelbladen. Als het geen drugsschandaal is, dan is het wel een gelekte sekstape of openbare dronkenschap. De enige constante in de zelfdestructieve buien van deze vrouw is Bavo, die telkens weer de brokstukken lijmt. Maar Bavo zelf is ook geen toonbeeld van nuchterheid. Met veel moeite beklimt die het eenpersoonspodium en overweegt tijdens hun dialoog zich van het platform af te werpen. Dat Bavo door mag naar de volgende auditieronde is duidelijk. Niet alleen maakt hun instabiliteit hen een aantrekkelijk slachtoffer voor Lua en passen hun mommy issues perfect bij de uiteindelijk ouderloze Elektra, Lua kent Bavo’s moeder ook al jaren – een voordeel waarvan nepobaby Bavo graag misbruik maakt. 

Lua’s en Lucius’ vernederende opmerkingen en uitbuiterige roddeljacht zijn, boven op hun volledig ontspoorde misantropie, de rode draad door Elektra Unbound. Ze drijven de kandidaat-Elektra’s tot het uiterste door eerst hun zere plekjes te achterhalen en die vervolgens te accentueren. De constante, onverbloemde weergave van allerlei soorten machtsmisbruik is wat Elektra Unbound tot een bijzonder krachtig exposé maakt van het misbruik dat beginnende acteurs ondergaan, zowel in de theateropleidingen als op de planken. Onder het mom van eerlijkheid en artistieke openheid wordt de acteurs gevraagd om hun meest beschamende ervaringen in hun spel te leggen, om te stoppen met medicatie te nemen of meer drugs te gebruiken. Het duidelijkste voorbeeld van zo’n vorm van misbruik is Lua’s afspraakje met Abigail. We komen te weten dat Lua Abigail de rol van Elektra heeft beloofd – de insinuatie is dat Lua een seksuele verhouding verwacht in ruil voor die ‘steun’. Maar de drie kandidaten zijn ook niet vrij van zonde. Ze zijn bereid om te liegen en te moorden, zolang ze maar de hoofdrol krijgen. Een ​​doorgewinterde misbruiker als Lua overtroeven, blijkt echter moeilijker dan gedacht.

Machtsmisbruik staat niet centraal in Sofokles’ oorspronkelijke Elektra, maar dat Griekse origineel krijgt wél een plaats in Luanda Casella’s Elektra Unbound: de tegenslagen die de personages kennen, worden meermaals gespiegeld aan scènes uit de tragedie. De terugkerende focus op de rol van ouders (en in het bijzonder moeders) in het traumatiseren van hun kinderen vormt dan weer een duidelijke parallel met Aischylos’ tragedietrilogie Oresteia, waarin Elektra’s zus Orestes hun moeder Klytaimnestra wil vermoorden nadat die hun vader Agamemnon om het leven heeft gebracht. In Elektra Unbound wil ook Bavo hun moeder dood – wat uiteindelijk ook gebeurt – om zo hun eigen sterrendom te verzekeren. Met Abigails bekentenis dat ze een relatie heeft met haar stiefvader wordt dan weer geknipoogd naar het elektracomplex, waarbij jonge meisjes zich aangetrokken zouden voelen tot hun vader. 

Delen van de  Griekse tragediecyclus worden ook in Elektra Unbound opgevoerd. Zo horen we volledige monologen uit de klassieke tekst tijdens de audities van de drie kandidaten. Het opvallendst zijn de koorpassages die op de achterwand worden geprojecteerd. Die projectie verschaft de nodige context, geeft inzicht in de diepste gedachten van de personages en fungeert zelfs als een geweten terwijl de drie langzaam in waanzin verzinken. Zo plaatst de projectie vraagtekens bij de steeds ongeloofwaardiger verhalen van Emma, die onder andere beweert dat haar moeder voor een performance ooit een groep dakloze mensen verplichtte om met uitwerpselen naar elkaar te gooien. Bovendien blijven de projecties op een bijzondere manier niet louter tweedimensionaal. Het verschijnen van elke lettergreep stemt overeen met een klank uit de prachtige soundtrack gecomponeerd door Pablo Casella, wat de tekst van de muur lijkt te tillen. De muziek vervangt een acteur en vertolkt als het ware de ‘rol’ van de projectie, een volwaardig personage dat zich uiteindelijk even wispelturig voordoet als de rest van het ensemble. 

Elektra Unbound is een tekstuele tour de force waarin waanzin het keer op keer wint van empathie. Er is niets empowerends aan een familie die elkaar tot in de dood beliegt en er is niets charmerends aan een op macht beluste theaterregisseur die instabiele jongeren uitbuit om haar eigen genie in de kijker te zetten. Elektra Unbound kent dan ook haar ontknoping in de moord op de dader. Abigail, Emma en Bavo krijgen elk de kans om Lua op hun eigen manier te doden. Aangemoedigd door Lucius worden ze alle drie overmand door een buitensporig gevoel van woede. Geen van hen spaart Lua: ze zijn het erover eens dat zij uit de weg geruimd moet worden, zodat ze hun eigen leven verder kunnen zetten. De vicieuze cirkel van Elektra Unbound blijft doordraaien, voortgezet in de carrières van de beginnende acteurs.

Het is dan ook aan deze acteurs dat Elektra Unbound haar kracht dankt. Casella heeft een prachtig ensemble samengebracht dat melodrama en tragikomedie in alle ernst weet te brengen. Onverbiddelijk exuberant in zowel tekst als spel blijft Elektra Unbound de aandacht vasthouden, grotendeels dankzij het opwindende talent dat op de scène samenkomt. Het is een wrange reflectie op de theaterwereld, waarin de grens tussen kunst en persoonlijke offers op brutale wijze wordt opgeheven. Het is een meditatie over de prijs van succes en de manier waarop trauma vaak wordt gebruikt als brandstof voor artistieke ambitie. 

Elektra Unbound laat je achter met de vraag wie nu eigenlijk de werkelijke slachtoffers zijn in dit web aan machtsdynamiek en manipulatie. En misschien ook wel met de vraag of het wel uitmaakt wie de werkelijke dader is. Het geweld wordt uiteindelijk toch gereproduceerd, niet? 

Gezien tijdens Het TheaterFestival in deSingel in Antwerpen. In november nog te zien bij NTGent, in het voorjaar van 2025 onder meer nog bij 30CC in Leuven.

• De Mediakaravaan 2024
• Theater
• Theaterfestival