kunst

Er zit een deeltjesversneller in de keel van kunstenaar Salim Bayri

Salim Bayri werkt het liefst met materiaal dat hij nooit eerder gebruikte. De in Marokko geboren en opgegroeide kunstenaar is, via de kunstacademie in Spanje, uiteindelijk in Nederland terechtgekomen. In zijn onderling uiteenlopende kunstwerken botsen media, culturen en talen op elkaar.

Er zijn multimediale kunstenaars die vrijwel alles wat ze doen een vorm van schilderen noemen. Volgens Salim Bayri (Casablanca, 1992) is een groot deel van zijn oeuvre juist vergelijkbaar met tekeningen; het medium dat lange tijd gezien werd als geschikt voor voorstudies. Bayri koestert juist het idee dat een tekening eigenlijk nog van alles kan worden. Op zijn website kun je toepasselijk genoeg via computertekeningetjes doorklikken naar zijn verschillende projecten en is het bovendien heerlijk grasduinen onder het kopje ‘Drawings’.

Maar hij beperkt zich allerminst tot één medium. Hij maakt bijvoorbeeld grote prints als Smart_Shop.obj (2017), een verzameling 3D-modellen die met de computer zijn gemaakt, en die zowel doen denken aan een Wunderkammer als aan een souvenirwinkeltje. Tegelijkertijd maakt hij ook kleinere ‘tegels’ van kurk, die op een bladzijde lijken die al deels is omgeslagen, zoals Nail, Carrot on a Stick en Alcachofa (alledrie uit 2021).

Het liefst probeert de energieke en enthousiaste kunstenaar gewoon uit wat er voorhanden is. Dat kan een computer zijn, papier en potlood, of zelfs chocola (The real thing is continuously somewhere else, 2020). Het belangrijkste criterium is dat er iets mis moet kunnen gaan.

Klinkt Arabisch plechtig?

Bayri groeide op in Casablanca en ging daar naar een Spaanse openbare school. Daar leerde hij over de geschiedenis van een ander land dan zijn vaderland; allemaal kennis waar hij weinig aan had zodra hij het gebouw weer verliet, memoreert hij lachend. Wat moest hij met de staatshoofden van Spanje wanneer hij thuis Marokkaans-Arabisch sprak of naar Franse tv-series keek?

Maar het beviel hem wel, die lappendeken aan talen en culturen, want die gaven hem het gevoel dat de wereld zoveel groter was dan alleen hijzelf. Het moest mogelijk zijn om aan de grenzen van zijn eigen ervaringen en verbeelding te ontsnappen. Inmiddels beheerst hij het Marokkaans-Arabisch, klassiek Arabisch, Frans, Spaans en Engels, en is hij bezig zich te verdiepen in het Nederlands.

Toeval bleek al snel een dankbaar een middel om aan je eigen grenzen te ontsnappen. Naar de kunstacademie gaan stond zeker nog niet vast, toen Bayri – inmiddels naar Barcelona verhuisd – wilde gaan studeren. Hoewel hij al sinds hij een kind was graag tekende, volgde hij op de middelbare school natuurkundegericht onderwijs (maar waarom zouden die twee achtergronden elkaar moeten uitsluiten?). In Spanje schreef hij verschillende universiteiten en andere onderwijsinstellingen aan, waarvan de kunstacademie Escola Massana hapte; anders was hij misschien psycholoog geworden, merkt hij op. In 2019 volgde zijn toelating tot de prestigieuze postacademische Rijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam.

Residenten van die school worden geacht om (onder niet-pandemische omstandigheden) elk jaar hun studio open te stellen, tijdens de goedbezochte Rijksakademie Open Studios. In 2019 deed hij dat via Corner Links, een verzameling objecten die hij het afgelopen jaar had gemaakt of verzameld: tekeningen, beeldjes, een foto die hij samen met zijn artistieke collega ‘G’s’ nam, een 3D-print van een artisjok, en zelfs een gebakken brood ter grootte van een deur.

Dit werd op gezette tijden het decor van zijn performance Every Now and Then: de kunstenaar zelf zat daarbij hoog achterin zijn studio, achter zijn computer, bijna tegen het plafond aangeplakt. Hij vertelde een geïmproviseerd verhaal over de verschillende objecten die beneden hem uitgestald waren, en deed dat aanvankelijk in het Engels, zodat iedereen hem kon volgen. Kon hij niet op een woord komen, dan ging hij bijvoorbeeld over op het Spaans, waarna soms nog maar twee bezoekers wisten wat hij vertelde; iets waar zij én hij zich ontzettend vrolijk over konden maken. Taal – en ook specifiek de verschillende niveaus van begrip daarvan – had sowieso een sterke invloed op het publiek. Wanneer hij Arabisch sprak, leken veel toeschouwers er ten onrechte vanuit te gaan dat hij iets plechtigs aan het vertellen was.

De ziel van de machine

Reacties zijn belangrijk voor Bayri, ook in relatie tot zijn interesse voor technologie. Hij benadrukt dat het hem juist vooral gaat om het menselijk aspect daarvan. De software die hij gebruikt is per definitie open source; nieuwe apparaten vindt hij pas interessant zodra ze beschikbaar worden voor een breed publiek, zodat uiteenlopende groepen – oosters, westers, rijk en minder gefortuneerd –, samen kunnen komen in een gedeelde technologische ‘ruimte’.

Ook de reacties en verhalen rond techniek interesseren hem. Als voorbeeld noemt hij de 3D-printer, waar hij zelf graag mee werkt: ze bestaan al een paar decennia lang, maar pas begin jaren 2010 leek het erop dat ze massaproducten zouden worden – waarna er enige paniek ontstond, want stel je eens voor dat iemand een pistool zou printen. Volgens hem zijn zulke reacties de ziel van de machine, die gaandeweg ontstaat. Ook ongelukjes behoren daartoe.

Ook software voor 3D-modellering behoort tot zijn artistieke uitrusting. Daarmee maakte hij onder meer de eerste versie van Sad Ali, een afkorting van Sad Alien. Die figuur is misschien wel de opvallendste constante in het diverse oeuvre van Bayri, en is sinds zijn ‘geboorte’ altijd wel aanwezig in Bayri’s exposities, projecten en presentaties. Hij heeft iets van een strippersonage, ware het niet dat hij nauwelijks een persoonlijkheid heeft. Bayri bedacht hem voor het eerst toen hij op het nieuws hoorde over illegal aliens en hij even dacht dat het om buitenaardse wezens ging. Tegelijkertijd was hij met de modelleringssoftware afbeeldingen aan het maken die weliswaar stevig oogden, maar die van binnen hol waren.

Zo kwam hij op het idee om een personage te maken, half vreemdeling, half buitenaards wezen, dat letterlijk geen binnenkant heeft. Toch geven veel toeschouwers hun invulling aan de minimalistische Sad Ali, die Bayri weleens omschrijft als een soort zoekmachine die juist alleen maar vragen oproept. Je kunt als kunstenaar ook aan jezelf ontsnappen door een aanzienlijk deel van de betekenisgeving uit te besteden aan het publiek, dat zijn eigen achtergronden op het kunstwerk ziet botsen.

Tegen de software praten

Op het moment dat ik hem spreek, zit Bayri’s tijd aan de Rijksakademie er net op. Voor de tweede en laatste keer toonde hij zijn studio aan het publiek, die hij had omgetoverd tot een enorme installatie met de naam Hadra Collider, knipogend naar de Large Hadron Collider, de enorme deeltjesversneller waarmee natuurkundige experimenten worden verricht. Hadra is weliswaar een zelfverzonnen woord, maar daarin klinkt het Marokkaanse woord voor ‘spreken’ door, evenals het Arabische woord voor ‘processie’. Bayri sprak in de begeleidende tekst over een ‘deeltjesversneller in zijn keel’, waarin al die talen die hij spreekt op elkaar zouden botsen.

De totale installatie bestond uit een deel van zijn output van de laatste jaren – waaronder natuurlijk ook tekeningen –, gecombineerd met diverse apparaten en een soort mysterieuze controlekamer. De kunstenaar hoopt het project op een andere plaats verder te kunnen ontwikkelen, want hij is er begrijpelijkerwijs nog lang niet op uitgekeken.

De Hadra Collider oogt als – en dat is absoluut als compliment bedoeld – het werk van een gekke professor uit een tekenfilm; een classificatie waar Bayri smakelijk om kan lachen. Hij legt uit dat zijn deeltjesversneller werkt met stemherkenningssoftware die ingesteld is op het Engels. Bayri spreekt ertegen in andere talen, waarna de software daar Engelse woorden van probeert te maken, waar de kunstenaar vervolgens weer op reageert.

Zo laat de kunstenaar de gewelddadige spanningen tussen talen horen: keer op keer knallen woorden en talen op elkaar, waardoor een ontheemd gevoel ontstaat. Toch zou je de installatie ook best wat optimistischer op kunnen vatten, namelijk als een metafoor voor Bayri’s avontuurlijke instelling: elke confrontatie biedt nieuwe kansen.

Website Salim Bayri

Salim Bayri’s eerste museale solo-expositie Moving Archive is nog tot en met 21 november te zien in CODA Museum, Apeldoorn.

• Beeldende kunst
• Salim Bayri