geschiedenis column

De Canon van Vlaanderen floreert in zijn vele zijpaden en uitstapjes

Tante Sidonia als taalactivist, en Treurend ouderpaar als symbool voor het leed van de Eerste Wereldoorlog: historicus Lotte Jensen is aangenaam verrast door de manier waarop de Canon van Vlaanderen het verleden concreet maakt. ‘Deze canon bevat wel vijfhonderd vensters.’

Lambik heeft zijn vrienden uitgenodigd voor een picknick. Terwijl hij een doosje eten op het kleed legt, spreekt tante Sidonie hem met een rode blos op de wangen toe: “Lambik, van nu af spreken wij beschaafd Nederlands en daarom wil ik voortaan Sidonia heten!”

Deze scène uit De Nerveuze Nerviërs (1964) van de stripreeks Suske en Wiske is een van de vele illustraties uit De Canon van Vlaanderen in 60 vensters. Het plaatje maakt deel uit van het 59^ste venster over de invoering van de standaardtaal in Vlaanderen. Het was een eye-opener voor mij: als kind verslond ik Suske en Wiske, maar ik heb nooit geweten dat tante Sidonia een naamsverandering had ondergaan. En ik wist al helemaal niet dat ze daarmee aan taalpolitiek deed door het ABN (Algemeen Beschaafd Nederlands) te promoten!

Dat de Canon van Vlaanderen er nu ligt, mag een mirakel heten. In februari 2020 bezocht ik samen met Frits van Oostrom, voorzitter van de Nederlandse canoncommissie in 2005-2006, een debatavond bij de Buren. De sfeer was gespannen en de weerstand onder sommige aanwezigen groot: verschillende historici spraken de vrees uit dat de Vlaamse pendant eerder een politiek in plaats van een educatief instrument zou worden. Eerlijk is eerlijk: na die avond vroeg ik me oprecht af of er ooit een Vlaamse tegenhanger zou komen.

Nu, ruim drie jaar later, ligt de Canon van Vlaanderen er toch. Op 9 mei 2023 werd die feestelijk gepresenteerd, een gebeurtenis die ook in Nederland het nieuws haalde. Er ligt een kloek boek en er is een bijbehorende website gelanceerd. De ontvangst lijkt tot dusver overwegend positief te zijn. Dat is een groot compliment waard.

De expertencommissie moest zorgvuldig te werk gaan en laveren door een mijnenveld. Ze is daar voortreffelijk in geslaagd. Natuurlijk zijn er ook kritische kanttekeningen te plaatsen bij de inhoudelijke keuzes die er zijn gemaakt, maar er valt bovenal veel te leren en te genieten van alles wat hier bijeen is gebracht.

Een paar zaken vielen mij vanuit het Nederlandse perspectief op. Om te beginnen werkt de aanpak met “blikvangers” goed. De zestig vensters zijn veelal gelinkt aan concrete personen en objecten, die een tijdvak tot leven roepen.

Als ingang voor de Eerste Wereldoorlog fungeert bijvoorbeeld het Treurend ouderpaar van Käthe Kollwitz. Dit grafmonument kwam tussen 1927 en 1932 tot stand en was een eerbetoon aan alle jonge slachtoffers van de oorlog. “Mule Jenny” is de blikvanger van de industriële revolutie: deze machine kon bijna tweehonderd keer sneller katoen spinnen dan een traditioneel spinnenwiel. De industrieel Lieven Bauwens smokkelde zo’n apparaat naar Gent.

De blikvangers verleiden je om de geschiedenis in te duiken en maken die concreet. Ze verbinden het verleden van Vlaanderen bovendien aan dat van landen als Duitsland en Engeland. Evidente nadelen zijn er natuurlijk ook. Als relatieve buitenstaander heb je vaak geen idee waar sommige blikvangers naartoe leiden (“De verdwenen Zwinhavens”, “Drie kraaiende hanen”, “De IJzertoren”, “De Dossinkazerne”), waardoor het moeilijker is de vensters op de historische tijdlijn te plaatsen.

In de Nederlandse canon zijn de Eerste Wereldoorlog en Tweede Wereldoorlog aparte vensters, maar in de Vlaamse canon moet je eerst de juiste blikvanger openen om in het desbetreffende tijdvak te geraken.

Ook opvallend: de commissie heeft op allerlei manieren extra ruimte gecreëerd om breedte en diversiteit te garanderen. Er zijn zestig vensters (tegenover vijftig in Nederland) en twee focusrubrieken per venster, waarin zijpaden worden verkend en uitstapjes naar het heden worden gemaakt. Stiekem krijg je zo drie vensters voor de prijs van één.

Het venster over Marie Belpaire, die rond 1900 voor betere onderwijsmogelijkheden voor meisjes en vrouwen ijverde, is bijvoorbeeld gecombineerd met focusrubrieken over de eerste vrouwelijke arts Isala Van Diest en de schrijfster Virginie Loveling. Slim bedacht! Zo zijn er dus eigenlijk 180 vensters gecreëerd en neemt de kans toe dat meer mensen tevreden zullen zijn.

Ook de kleurrijke illustraties met uitgebreide onderschriften zijn een gouden vondst. Kijk! Daar zijn Koen Wauters, Francesca Vanthielen en Eddy Wally, bekende Vlamingen van de televisie. De foto’s van de eerste openlijk homoseksuelen in de Belgische publieke sfeer, Suzan Daniel en Yasmine, vertellen een eigen verhaal. Hé, dat zijn affiches van speelfilms die van de boeken van Hugo Claus zijn gemaakt! Als we de foto’s met onderschriften meetellen, bevat deze canon wel vijfhonderd vensters.

Er is voor elk wat wils: van sport tot literatuur, van wielrennen tot muziek, van politiek tot economie. En onder het kopje “Goesting” zag ik ineens de stripvrienden uit mijn jeugd, Suske, Wiske, Lambik en tante Sidonia. Ik bekijk ze voortaan met geheel nieuwe ogen.

• canon
• canon van vlaanderen