In haar pakkende debuutroman Hier is alles veilig toont Anneleen Van Offel de grote en kleine barsten die onze levens definiëren en vorm geven.

Veel jonge schrijvers en debutanten hebben de neiging om voor hun literatuur dicht bij huis te blijven. De autofictie viert dezer dagen hoogtij, een fenomeen waar Thomas Heerma van Voss heerlijk mee jongleert in zijn jongste roman Condities. Soms wordt er wat smalend over gedaan, het zou te makkelijk zijn, minder betekenis hebben, het woord navelstaarderig valt al eens. Terwijl het vaak erg geslaagde en pakkende romans oplevert. Denk maar aan de meest recente boeken van Niña Weijers, Saskia De Coster, Bregje Hofstede of Hanna Bervoets, om er slechts een handvol te noemen. Maar het heeft wel iets vertrouwds, hoe confronterend sommige verhalen ook mogen zijn.

Anneleen Van Offel © Koen Broos

De Vlaamse Anneleen Van Offel (1991) bewandelde voor haar debuut een heel ander pad. Wat begon als een eindopdracht voor haar studie Woordkunst aan het conservatorium in Antwerpen, werd een ambitieus project van zeven jaar, waarvoor ze enkele keren naar Israël reisde en er tientallen Israëli’s sprak, vooral soldaten, voormalige soldaten en hun familieleden.

Zo’n aanpak schept natuurlijk verwachtingen, niet het minst door dat decor. Velen hebben een uitgesproken mening over het Israëlisch-Palestijns conflict, of op zijn minst sterke gevoelens erover, waardoor lezers met een vooringenomenheid aan het boek (kunnen) beginnen. En hun oordeel over het boek laten afhangen van het standpunt dat de schrijver inneemt.

Het is een valkuil waar Van Offel niet intrapt. Ze oordeelt nergens, maar laat ragfijn zien hoe mensen leven en overleven in een verscheurd gebied, in een land dat getekend is door vele barsten en barstjes. Israël is niet alleen het decor, het is een personage dat mee de levensloop van de andere personages bepaalt. De barsten in het land trekken sporen in de levens van iedereen, gewild of ongewild. Israël trekt aan en stoot af, verleidt en doodt, dwingt de mensen die er leven, werken en reizen beter na te denken over zichzelf, over hun eigen tegenstrijdigheden, hun eigen onhebbelijkheden, hun eigen onvolmaaktheid. Israël is de metafoor voor ieder conflict, groot of klein.

De voor de hand liggende, ietwat beschuldigende vraag van de buitenstaander, “hoe kun je leven in Israël?”, wordt daardoor veralgemeend tot “hoe kun je leven?” Die vraag is dwingend, universeel, introspectief, ver voorbij het makkelijke oordeel.

Dit boek laat zien, zonder te oordelen, zonder zichzelf op te dringen

“Kom naar Israël, mama”, zijn de vier woorden waarmee Anneleen Van Offel haar verhaal in beweging zet. De noodkreet is afkomstig van Immanuel, soldaat in het Israëlisch leger, en gericht aan Lydia, een ambitieuze dokter uit Antwerpen. Na enig aarzelen reist Lydia af, op zoek naar de stiefzoon die ze tien jaar lang niet heeft gezien, omdat hij door zijn vader Joachim werd meegenomen naar het beloofde land. Toen ze Joachim leerde kennen kreeg ze er een zoon bij. Toen hij weer vertrok, werd ze een ex-vrouw, maar kun je een ex-moeder worden? Ook daarover gaat dit boek.

Lydia zwerft door het land en leert haar zoon langzaam maar zeker opnieuw kennen, maar helemaal niet op de manier zoals ze had verwacht. Toch komt ze dichter bij haar zoon dan ooit. Dat zet haar ook aan het denken over haar eigen leven. Ze dagdroomt over opnieuw beginnen, een tweede kans om de dingen anders te doen, en beter. Maar met de droom komt natuurlijk ook de twijfel: hoeveel macht hebben we over ons eigen lot, of zijn het toch vooral de gebeurtenissen buiten onze wil om die bepalend zijn voor ons leven?

Van Offel vertelt haar verhaal met subtiele hints, met rake beschrijvingen van de juiste details, in een prachtige taal. Hier is aan geschaafd en herschreven tot iedere zin klopt, ieder woord op zijn plaats staat. Het is beheerst én gevoelig. Het is empathisch, maar wars van alle sentimentaliteit. Dit boek laat zien, zonder te oordelen, zonder zichzelf op te dringen. Bovendien is het ook nog eens knap opgebouwd en zit er vaart in deze roman; de drang om steeds meer te weten te komen stuwt het verhaal vooruit.

Hier is alles veilig is een roman die je op verschillende manieren kunt lezen. Als een spannende roadnovel, als een liefdevol moederboek, als een tranche de vie uit een verscheurd gebied, als een coming of age van een jonge Jood. Maar hoe je het ook leest, dit is een bijzonder debuut dat staat als een huis.

Anneleen Van Offel, Hier is alles veilig, Lebowski, Amsterdam, 2020, 240 p.