VL ⇄ NL

Cultuur geeft ons leven en landschap vorm (maar dat vergeet de Nederlandse regering)

Culturele uitwisseling was voor de vorming van de Lage Landen essentieel. Doodzonde dat de Nederlandse regering zowel kunst en cultuur als Vlaanderen links laat liggen.

Beste lezer,

Wie zich onderdompelde in De Bourgondiërs zal gemerkt hebben, schrijft Bart Van Loo in de proloog van zijn nieuwe boek Stoute schoenen, dat “mijn hart het voelbaarst klopt op de pagina’s waar ik mijn licht laat schijnen over de schone kunsten”. In het vervolg op zijn onverbiddelijke bestseller reist Van Loo de streken af waar de Bourgondische hertogen de scepter zwaaiden – historicus Jan Dumolyn typeerde het boek treffend als een “erfgoed roadmovie”. De schrijver scheert de hoogste toppen van de lyriek als hij de in Maaseik geboren schilder Jan Van Eyck, zijn Nijmeegse vakbroeder Johan Maelwael en de Haarlemse beeldhouwer Klaas Sluter bezingt.

In Stoute schoenen wil Van Loo laten zien dat in de door de Bourgondische hertogen verenigde gewesten de culturele uitwisseling essentieel was. Dankzij de artistieke ambassadeurs die in het door Filips de Stoute (1342-1404) gestichte klooster van Champmol samenwerkten, zagen we “voor het eerst het concept van de Lage Landen concreet aan het werk”, noteert hij. “In onze geschiedenis gaat kunst aan de staatkunde vooraf.”

Voor de aartsvaders van de Lage Landen was hun artistieke erfenis van levensbelang. Ze zouden vol onbegrip hun hoofd hebben geschud, als ze het hoofdlijnenakkoord lazen dat de Nederlandse regering op vrijdag 13 september presenteerde. Daarin is geen woord te lezen over het voorgenomen cultuurbeleid.

Nederlandse openheid, Vlaamse zachtheid

Dat Nederland een bar oord is voor cultuurmakers, ervaart Sarah Neutkens ook. De kunstenares, die voor haar literaire werk net voor de FintroPrijs is genomineerd, is uit Nederland afkomstig en woont in Antwerpen. Grappend noemt ze zichzelf een “economisch vluchtelinge”. In een mooi dubbelgesprek hekelen Neutkens en haar man Alexander Deprez de vermarkting van kunst en cultuur, vergelijken ze het Vlaamse en Nederlandse culturele landschap en vertellen ze wat ze als Vlaams-Nederlands koppel van elkaar leren.

Bekoelde #lagelandenliefde

In een niet zo ver verleden, toen er in Nederland nog een andere politieke wind waaide, beloofden de Nederlandse en Vlaamse regering na een gezamenlijke top plechtig dat er vernieuwde aandacht zou komen voor samenwerking tussen de Vlaamse en Nederlandse theaterwereld. Ze trokken daar een bedragje voor uit. Daarmee werd de campagne #lagelandenliefde gelanceerd. De Vlaamse en Nederlandse theaterfestivals zetten elkaars werk in de etalage voor het publiek en de programmeurs van theaters die vaak de producties van de andere kant van de grens nauwelijks kennen.

Theaterrecensente Evelyne Coussens onderzocht of het initiatief ook beklijft. Liefde is een werkwoord, schrijft ze. Alleen als je haar onderhoudt, blijft ze warm. Wat dat betreft zijn de voortekenen niet gunstig. In het Nederlandse regeerprogramma is niet alleen cultuur het onderschoven kindje, Vlaanderen wordt er nul maal in genoemd. Het passeert alleen impliciet en op de grote Europese hoop in het hoofdstukje “Internationale Veiligheid”: “Nederland koestert de relaties met zijn buren, te weten onze Benelux-partners, Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en andere Europese landen.” Naar hoe het kabinet die koestering vorm zal geven, blijft het raden.

Betrek de burger bij behoud van religieus erfgoed

Ook aan erfgoed maakt het Nederlandse kabinet weinig woorden vuil, terwijl daar toch een heidens karwei ligt te wachten. Zeker duizend kerken komen leeg te staan, voor vele dreigt sloop. In een inzichtelijk stuk vergelijkt Lilian Grootswagers de uitdagingen waar Nederland en Vlaanderen voor staan bij het behoud van religieus erfgoed. Overal in het laaglandse landschap zie je kerktorens, observeert Lilian Grootswagers. “Ze maken de geschiedenis van eeuwen zichtbaar en voelbaar.” Het zou doodzonde zijn als we die geschiedenis wissen. Willen we waardevol erfgoed behouden en een nieuw leven geven, dan biedt aansluiten bij de behoeften van de huidige samenleving de beste kans, betoogt Grootswagers. Het is daarom van het hoogste belang de burger te betrekken bij het beslissingsproces over de toekomst van leegstaande kerken.

Gedeelde geschiedenis, gedeeld toerisme

Naast religieus erfgoed tekent industrieel erfgoed het laaglandse landschap. Onlangs liep ik in Charleroi rond met reporter Pascal Verbeken, van wie binnenkort de gids Mijn Charleroi verschijnt en die voor de lage landen een pakkend stuk schreef over de culturele revival van de stad. We passeerden onder meer bij Haut Fourneau 4, de laatste hoogoven die nog niet is gesloopt. De toekomst ervan is onzeker. In Charleroi willen de meeste politici de sporen van de neergang van de ooit glorieuze industrie uitvegen en met een schone lei beginnen. “Wat is een mens zonder geheugen?” vraagt Verbeken zich af. De vervallen tempels van de industrie zijn getuigen van de kwetsbaarheid van welvaart. Half serieus zegt hij dat ze er een “Bokrijk van de industrie” van moeten maken.

In Limburg hebben ze alvast beter begrepen dat industrieel erfgoed een troef kan zijn. Kijk naar C-mine, de creatieve hotspot in de oude gebouwen van de steenkoolmijn van Winterslag. Of naar het 179 kilometer lange Grote Routepad Limburgse Mijnen dat zeven voormalige mijnsites verbindt.

Dat pad stopt aan de Nederlandse grens. Een gemiste kans dat het niet doorloopt naar de in Nederlands Limburg gelegen voormalige mijnen, vindt Karen De Pooter van Grote Routepaden. Bij de ontwikkeling van een duurzaam toerisme kunnen de buren maar best de handen in elkaar slaan, denkt ook Peter De Wilde, CEO van Toerisme Vlaanderen. De Pooter en De Wilde komen aan het woord in het stuk ‘De grens tussen Nederland en Vlaanderen bestaat niet voor de toerist’. Daarin laat Sjereno Cörvers zien dat de toeristische samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen op stoom begint te komen, maar dat er ook veel onbenutte kansen zijn. Zo ziet Peter De Wilde mogelijkheden in de toeristische ontwikkeling van de Staats-Spaanse Linies, de militaire verdedigingswerken van de Tachtigjarige Oorlog.

Bart Van Loo maakt duidelijk dat ook de Bourgondische geschiedenis prachtige kansen biedt. Wellicht kan hij de Nederlandse regeringsploeg eens op sleeptouw nemen door de Lage Landen. Met zijn aanstekelijke enthousiasme lukt het hem dan hopelijk de bewindslieden ervan te overtuigen dat ze hun ogen moeten openen voor de essentiële rol van kunst en cultuur en voor hun meest nabije buren met wie ze zoveel geschiedenis delen.

Met laaglandse groet,

Tomas Vanheste

• cultuur
• Kunst
• Nederlandse regering