Chloë Delanghe kijkt naar hoe we kijken in de Brakke Grond

Hoe objectief is een camera eigenlijk? Het is een van de vragen die Chloë Delanghe opwerpt met haar foto’s en video’s. Daarin is haar familie vaak het onderwerp – of dat lijkt toch zo. De Vlaamse kunstenares heeft in de Brakke Grond haar eerste grote solo-expositie in Nederland. Famyly is te zien van 3 september tot en met 10 oktober 2021.

Chloë Delanghe (1991) trof ooit een muur waarop het woord Famyly was aangebracht als graffiti. Het werd de passende titel voor een solo-expositie die vooral lijkt te draaien om een specifiek thematische lijn uit haar oeuvre: haar familie.

De vreemde spelling valt direct op, maar de afwijking is niet direct thuis te brengen. Sterker nog, de eerste paar keer las én schreef ik de tentoonstellingstitel als Famlyly of zelfs Famylyly, alsof zo’n storing uitvlekt.

Delanghes foto’s, video’s en ruimtelijke objecten bevinden zich sowieso in de schemerwereld tussen vreemd en vertrouwd. Haar familieleden verschijnen vaak voor haar foto- en videocamera’s, maar tegelijkertijd gaat het haar ook om abstractere, universele thema’s. Specifiek: hoe menselijke relaties functioneren. Zou je dat niet kunnen visualiseren, bijvoorbeeld in een blik die tussen twee mensen gedeeld wordt – of juist niet?

Het moment uitrekken

Delanghes foto’s en video’s ogen niet of nauwelijks geënsceneerd of geposeerd. Ze zijn eerder spontaan en alledaags. Het is niet moeilijk om je voor te stellen dat Delanghe iemand is die altijd met een camera rondloopt, waardoor dat niet eens meer opvalt; een beetje zoals er nu eenmaal ook mensen zijn die altijd een petje op hebben.

Ze vertelt dat ze rond haar twaalfde voor het eerst een camera in handen kreeg. Die hielp haar een eigen blik op de wereld te ontwikkelen. Daardoor kreeg ze een gevoel van vrijheid: ze had een soort excuus gekregen om intens naar details te kijken. Een fotografieopleiding lag voor de hand, maar ze stapte gaandeweg over naar de vrije kunsten. Zo zou ze zich later nog richting andere media kunnen ontwikkelen. Daarna volgde een master mediakunst, omdat ze een film wilde gaan maken.

Delanghes foto’s en video’s ogen niet of nauwelijks geënsceneerd of geposeerd

Al met al voelt ze zich uiteindelijk toch fotograaf: alles wat ze doet begint met haar fotografische blik. Lachend bekent ze dat ze niet helemaal weet wat die blik precies inhoudt, maar de ervaring van tijd is erg belangrijk, zowel van de kant van de maker als de toeschouwer. Je brengt iets tot stilstand dat zich op dat moment afspeelt, waardoor je het moment eindeloos kunt uitrekken. Fotografie verschilt daarin wezenlijk van bijvoorbeeld schilderkunst of film. Ook haar videowerk heeft iets fotografisch, vanwege het gevoel van stilstand en het oog voor detail, maar daarover zometeen meer.

Geconcentreerde handen

De foto’s voor Famyly in de Brakke Grond zijn over een lange tijdsspanne gemaakt; de oudste dateren van 2010, de nieuwste van 2021. Delanghe dook echt in haar archief, met de vraag hoe ze aan de hand van het materiaal dat ze daar had nieuwe verhalen kon maken. Ze toont een deel van de foto’s via vier thematisch geordende diavoorstellingen, die eindeloos en gelijktijdig lopen. Elk hebben ze wel een ander ritme, waardoor er steeds nieuwe combinaties van beelden en indrukken ontstaan. Je kunt dat een film in slow motion noemen, maar ook fotografie in een hogere versnelling. De verstilling van het beeld is namelijk niet langer een vaststaand gegeven.

Tegelijkertijd doorbreekt ze ook de vanzelfsprekendheid van film: als je ingrijpt in de flow daarvan, kun je er dan nog blind in geloven dat die beelden allemaal samen een verhaal vertellen? Maar je kunt het ook zo zien: je hersenen proberen toch wel een geheel te maken van wat ze doorgeseind krijgen via je ogen. Die wrijving maakt Delanghes oeuvre behoorlijk spannend.

Ze exposeerde overigens al eerder in de Brakke Grond, in juni en juli 2020. Toen werd in de entreehal van het gebouw haar korte film Magic, a portrait of Joris (2018) vertoond. Uit de film spreekt een herkenbaar gevoel van huiselijkheid en beschutting, maar dan met een ongebruikelijk grote aandacht voor het alledaagse; de hoge mate van concentratie is haast tastbaar.

Het is een welhaast fotografische film die zich als een sleutelwerk in haar oeuvre laat bekijken. De video combineert camerabeelden van Delanghes broer Joris, gemaakt door zowel haar vader Geert als haarzelf. Het begin bestaat uit huiselijk homevideomateriaal, korrelig doordat de beelden van een videoband komen. Enigszins atypisch is dat niet alleen de jonge Joris gefilmd wordt, maar de camera ook over allerlei voorwerpen in huis glijdt, zoals papier-machémaskertjes en kinderboeken.

Een vergelijkbare blik is te zien in het tweede deel van de video. Daarin hanteert Delanghe zelf de camera en is Joris inmiddels een volwassen man. Aandachtig speelt hij het kaartspel Magic: The Gathering met een vriend. De gesprekken zijn elliptisch en vol jargon, waardoor de twee geheimtaal lijken te spreken. Ondertussen filmt Delanghe de spelende handen, aanvankelijk zonder de bijbehorende gezichten echt te laten zien. Daardoor ontstaat een soort kijkwondertje: de handen zélf lijken volledig geconcentreerd. En waarom zou dat ook niet kunnen? Waarom kan cameravoering wel geconcentreerd overkomen, blijkbaar als mechanisch verlengstuk van de ogen, en zouden andere lichaamsdelen dat niet kunnen?

De camera is aanwezig

Waarschijnlijk vergeten we in de huidige beeldcultuur, waarin elke telefoon met een camera uitgerust is, nog sneller dat er tussen degene die kijkt en degene die bekeken wordt, een apparaat is geplaatst. In Famyly exposeert Delanghe veelal foto’s, maar de camera zélf is eveneens duidelijk aanwezig. Ze toont ook twee ultrakorte video’s – slechts enkele seconden, alsof ze bewegende foto’s zijn – waarvoor het apparaat zelf gefilmd werd.

Een opmerkelijk detail is dat deze video’s in kleur zijn, maar de foto’s overwegend zwart-wit of in gedempte kleuren. De camera en haar vruchten lijken zich in andere werkelijkheden te bevinden. Toch is het alsof Delanghe heel zachtjes, maar goed verstaanbaar zegt: kijk eens, die foto’s komen ook gewoon ergens vandaan; ze zijn ook gewoon door iemand gemaakt.

Wat Delanghe al lang bezighoudt: de relatie die je als fotograaf hebt met degene die je vastlegt

Maar wie is die iemand eigenlijk? Dat is geen neutrale kwestie. Iets wat Delanghe al sinds haar studententijd bezighoudt is de relatie die je als fotograaf hebt met degene die je vastlegt; je oefent dan toch een bepaalde macht uit. Zeker bij zoiets intiems als je familie fotograferen, moet je voorzichtig zijn; ze wil niet te indringend zijn.

Hoe de geportretteerden op haar reageren, verschilt van persoon tot persoon. Soms lijken ze zich nauwelijks bewust van haar aanwezigheid (de reeks Looking at Dad’s Drawings, 2018), soms kijken ze enigszins wantrouwig in de lens (Sally Posing, 2010). Begrijpelijk, want met een camera voor je gezicht is er altijd een reële kans dat er iemand terugkijkt. Fotograferen is daarom een soort uitwisseling, concludeert Delanghe.

Ze beschouwt camera’s dan ook niet als de objectieve apparaten waar ze vaak voor worden aangezien. Het is altijd nog een mens die een bepaalde blik heeft en op basis daarvan de machine stuurt. Zoals ze het zelf kernachtig samenvat: waarom kijk ik hiernaar en niet daarnaar? Wat ze toont, is uiteindelijk een wisselwerking tussen wat ze ziet en wil laten zien.

Kijken naar kijken

Delanghe is recentelijk ook ruimtelijk werk gaan maken, in de vorm van maskers. Ze zijn replica’s van de papier-machémaskertjes uit haar ouderlijke huis. De originele waren al eerder te zien in het homevideogedeelte van het eerder genoemde Magic, a portrait of Joris.

Delanghe ziet de nagemaakte objecten als een logisch vervolg op haar eerdere werk: een foto maken is ook een gedeeltelijke toe-eigening, juist door een kopie te maken, want het verandert het origineel. Binnen de context van Famyly, dat over kijken gaat, valt hun blik des te sterker op. Zo vormen ze een sterke aanwijzing dat Delanghe weliswaar kritisch naar lenzen kijkt, maar uiteindelijk misschien nog het meest naar het kijken zelf.

Famyly van Chloë Delanghe in de Brakke Grond, Amsterdam, van 3 september tot 10 oktober 2021. Bij de Brakke Grond kun je via deze link ook een interview lezen met Samuel Saelemakers, curator van deze tentoonstelling. Hij vertelt daarin waarom hij voor het werk van Delanghe koos.