kunst

Vergaap je aan de veelheid van de wereld met schilder Bram Demunter

‘Alles bestaat naast elkaar en dat mag ook zo getoond worden’, zegt de encyclopedische schilder Bram Demunter over zijn eerste solotentoonstelling. Demunters werk is tegelijk komisch én beschouwend, zijn poreuze paradijzen verwarren én troosten. Ancient Alligator Swimming from the Sea to the River is nog tot 9 oktober te zien in de Antwerpse Tim Van Laere Gallery.

“Daar is hij!” We willen het net opgeven wanneer we aan onze rechterkant de hoekgevel van Falafel King zien opdoemen. Waarom we het adres van de zaak niet opzochten met Google Maps is me achteraf gezien niet helemaal duidelijk, maar feit is dat schilder Bram Demunter (1993) en ik al geruime tijd de Turnhoutsebaan volgden, naarstig op zoek naar de “mythische falafelkoning” die, zo verzekerde hij me, de beste falafels van Antwerpen, en misschien wel van héél België, Europa en de wereld bereidde.

Plaatsnemend aan het wankele tafeltje op het terras besef ik dat we evengoed in een van Demunters schilderijen hadden kunnen zitten: er passeert een magere man met een kinderwagen vol conservenblikken, we hebben zicht op een ruisende olifantenboom in een enorme bloempot, koeriers rijden af en aan met mysterieuze pakketten in allerlei formaten, en de ene na de andere karakterkop komt köfteballetjes bestellen aan de toonbank, waar de minzaam glimlachende koning hen wegwijs maakt in het menu. En de falafel? Die is overheerlijk.

Demunter en ik hebben in Antwerpen afgesproken om er samen zijn eerste solotentoonstelling te bekijken. Die heet Ancient Alligator Swimming from the Sea to the River en is van 2 september tot 9 oktober te bezichtigen in Tim Van Laere Gallery, het huis dat met Rinus Van de Velde, Ben Sledsens en Kati Heck nog meer grootmeesters van de figuratieve (en misschien ook wel narratieve) hedendaagse schilderkunst vertegenwoordigt.

Na enkele groepstentoonstellingen in binnen-en buitenland – zoals recent het spraakmakende Regenerate in WIELS – exposeert Demunter, die zich in grafiek en schilderkunst bekwaamde aan LUCA School of Arts en het HISK (Hoger Instituut voor Schone Kunsten), dit najaar voor het eerst alleen.

De expo toont zijn recentste werk, gemaakt tussen 2019 en 2021, en bevat schilderijen die in hun thematische veelheid en schilderkundige detail aandoen als mash-ups
van Het Lam Gods, De Baden van Ensor en de Mughal-miniaturen van Abu’l-Hasan. Het resultaat is tegelijk verwarrend en troostend, komisch en contemplatief.

Geschilderde musea

Centraal in de tentoonstelling staat het werk waaraan de expo zijn titel ontleent: een monumentaal doek waarop een archipel aan eilandjes te zien is. Die worden bevolkt door een amalgaam van mensen en dieren: slapende koeien en giraffen, een bont gezelschap dat met een gebalsemd lijk het ruime sop kiest in een rode sloep, honden die te midden van een met spaanderplaten afgerasterd eilandje over de golven uitkijken, bebaarde hoofden die rond een palmboom rollen, eenden die pootjebaden in een vijver met brandende oevers, en handen in allerlei posities en pigmenten die, vanop een zwevend eiland, tekens doen naar de zee.

Ook de flora tiert welig op het werk. Van varens tot rozenstruiken, van dennen tot Japanse kerselaars: ze groeien weelderig over het doek en concurreren in visuele scherpte met de witgepenseelde golven die hen omkransen.

“Alles bestaat naast elkaar en dat mag ook zo getoond worden”, laat Demunter zich ontvallen terwijl hij bedachtzaam op een falafelbroodje kauwt, en even later nog eens, wanneer hij me voorzichtig langs de schilderijen in de galerie gidst, die er nog maar net aan de wanden hangen. Als kind was hij al gefascineerd door verzamelingen, en kon hij urenlang op de achterbank van de auto in encyclopedieën bladeren, op zoek naar plaatjes van “álle fruitbomen, Christusbeelden en Russische politici”.

Ook aan zijn schilderijen ligt een intens onderzoeksproces ten grondslag, waarbij hij zich als een omnivoor een weg baant door naslagwerken, wetenschappelijke studies en Wikipedia. Ook zijn atelier (een voormalig belastingkantoor in Temse) ondergaat die wijdlopige interesse: onlangs zag de kunstenaar zich genoodzaakt om de enorme hoeveelheid rondslingerende stenen, sleutels en fossielen die hij tijdens wandelingen had verzameld in gelabelde kisten op te bergen.

Demunters werken vormen de artistieke weerslag van die verzamelwoede. Hij beschouwt ze als geschilderde musea: ze lijsten verhalen, geschiedenissen en natuurhistorische fenomenen op en nodigen kijkers uit om zich – even beduusd als de kunstenaar en de bijna archetypische personages die zijn doeken bewonen – aan de veelheid van de wereld te vergapen.

Terugkerende personages in zijn werk zijn zeemeerminnen en mannen met baseballpetten, grijsaards en honden met mensenhoofden. Individuen met een vastomlijnde persoonlijkheid kun je er niet in herkennen (al duiken zangeres Cher en galeriehouder Tim Van Laere himself wel terloops in de doeken op). Ze fungeren veeleer als stock characters die ergens in een hoek van Demunters geest en archiefkasten wonen, waaruit ze af en toe worden losgelaten om ons iets over onze condition humaine te onthullen.

Vorm, kleur, ritme

Hoewel ze bevreemdend zijn, hebben Demunters personages een en ander gemeenschappelijk met de bezoekers van de tentoonstelling. In het werk Enclosed Garden Theatre
leunen enkele figuren over de hagen van de bijna abstract vormgegeven hortus conclusus, en bezichtigen de taferelen die zich daar afspelen met grote ogen. Zoals de spectrale wezens die hen in de zwarte leegte rond de tuin omsingelen, kijken ook de bezoekers mee over de schouders van de personages, zich verwonderend om de paradijselijke tuin die zich achter de struiken bevindt. De uiteenlopende sociale interacties die daarin plaatsvinden, zijn tegelijk herkenbaar, diepmenselijk en onaards, want, zoals Demunter opmerkt in een meanderende tekst die hij me ter voorbereiding van ons gesprek bezorgde (en die de neerslag van zijn eigen opzoekingen vormt): “Een werkelijk paradijs kan enkel in de schilderkunst bestaan.”

Demunters paradijzen verbeelden geen hogere werkelijkheid, maar de wereld zoals die is of zou kunnen zijn, in al zijn contrastrijke schoonheid en verwarring. Terwijl een vrolijk drietal de samba danst in Walk in the Floodplain, gluurt een schedel in het gras.

In Rogue Wave spoken de hoofden van schipbreukelingen in de branding van een prachtig gestileerde zee. In Demunters kunst worden de grote verhalen over liefde en dood, schoonheid en geweld, verlies en verleiding duidelijk naast en door elkaar verteld. Wandelend langs de werken wijst hij me op een groep eposschrijvers die in de eerder vermelde rode sloep uitvaren: “Daar zie je de schrijver van de Gilgamesj, en daar die van de Mahabharta, en daar die van de Ramayana. In het water drijft de buste van Homeros. En daar vliegt – da’s een grapje voor mezelf – een Jamaicaanse Homerosvlinder. Maar dat is eigenlijk allemaal niet belangrijk. Het gaat me om de vorm, de kleur, het ritme.”

Totaalbeeld

Van belang is niet dat de kijker de geelwangsierschildpad op de schoot van de dame op Our Short Lives herkent, maar dat die geniet van het totaalbeeld dat door de vele natuurfenomenen en verwijzingen naar oerverhalen wordt gestut. Het schilderij primeert: Demunter wil geen nieuw epos schrijven of een iconografie voor de eenentwintigste eeuw aanleggen. De vele details in zijn werken zijn geen premoderne analogieën die (zoals de middeleeuws aandoende ambiance van sommige van zijn schilderijen kan doen vermoeden) als symbolen naar een transcendent Godsbeeld of naar één overkoepelend idee of statement verwijzen.

Verschillende (gods)beelden en elementen uit religieuze en epische tradities figureren in zijn werken simpelweg naast elkaar, als opgeprikte Homerosvlinders in een boordevolle vitrinekast. Stuk voor stuk zijn ze even waardevol om aan het publiek te tonen. Demunter zelf verwijst naar de beroemde ‘Aleph’ van de Argentijnse auteur Jorge Luis Borges: het punt dat in een van diens kortverhalen wordt ontdekt en van waaruit de protagonist alles blijkt te kunnen overschouwen: álle rivierkreeften en bergkristallen, álle scheppingsverhalen en buitenboordmotoren. Die allesomvattende kijk wil Demunter ook met zijn schilderijen bieden.

Dat vertaalt zich in een erg heterogene schildertechniek, die, analoog aan de thematische veelheid die de werken uitdragen, grasduint in de geschiedenis van de schilderkunst en verschillende stijlen combineert. Zo kolkt de zee op Understory in wilde, abstracte vegen rond een rots waaraan secuur en bijna fotorealistisch geschilderde steentjes en schelpen vastklitten (die ik trompe-l’œil-gewijs voor échte, met superlijm bevestigde steentjes en schelpen had gehouden). Impressionistisch gestippelde boomkruinen contrasteren met de geciseleerde schuimkoppen van The Wild Onrush of the Waves, dat een bijna sculpturale aanblik biedt. Personages die zo uit de middeleeuwse miniaturen van de Gebroeders van Lymborch of Matthew Paris zouden kunnen komen, figureren dan weer naast chocoladebruine bergschoenen en bolronde knapzakken uit onze Belgische striptekentraditie.

Grens tussen lijst en wereld

Door die open en onbevooroordeelde blik laten Demunters werken zich benaderen als poreuze paradijzen. Het hek van de besloten tuinen staat open; de grens tussen lijst en wereld is niet absoluut. Zoals de echte boom die tussen de werken op de parketvloer van de galerie pronkt duidelijk maakt, vormen de kaders rond Demunters werken niet meer dan een “enzovoort”.

De taferelen op de doeken zouden zich eindeloos voorbij de lijsten kunnen uitstrekken (dat suggereren onder meer de rafelige randen van de schilderijen, waaronder geregeld verfvegen van eerdere versies komen piepen). De werken lijken daardoor met elkaar in verbinding te staan. Zo zou het bootje dat in het ene schilderij ronddobbert evengoed kunnen doorvaren tot het in een ander werk aanmeert, weerklinken visuele echo’s van het ene werk in het andere en fungeren sommige van de kleinere schilderijen, zoals Hotspot Island, als intieme snapshots van de meer monumentale werken.

Met Ancient Alligator Swimming from the Sea to the River nodigt Demunter de kijker uit om, zoals in de door hem bestudeerde zeeverhalen over Sint-Brandaan en Jason en de Argonauten, van het ene naar het andere eiland te reizen. Van het poeltje met de vissen met mensenhoofden in My Time in the Wetlands tot de in boeken en houten kisten bewaarde levensverhalen van Our Short Lives; van de met fruit en ensoriaanse maskers volgeladen ark in Understory tot de verdwaalde kaartlezers in The Wet Meadows.

Tijdens het traject legt de bezoeker verbindingen tussen de verschillende werken, stapt door poreuze lijsten en waadt van het ene doek naar het andere. Een queeste, kortom, op zoek naar alle falafelkoningen ter wereld.

Bram Demunter, Ancient Alligator Swimming from the Sea to the River, van 2 september tot en met 9 oktober 2021 bij Tim Van Laere Gallery in Antwerpen.

• Beeldende kunst
• Bram Demunter
• Schilderkunst