literatuur recensie

‘Bintje’ van Tuly Salumu: de pijnlijke groei van ‘een halfje’

In Bintje vertelt Tuly Salumu het pakkende verhaal van de dochter van een Congolese man en een Vlaamse vrouw. De pijnlijke momenten uit haar kindertijd werken door tot ver in haar volwassen leven.

Ze is minder donker dan haar vader, maar veel donkerder dan haar moeder. Op een stranddag met haar ouders checkt Tulinabintu haast dwangmatig haar huid, om te zien of de zon haar even donker zou kunnen maken als haar vader. Maar eigenlijk zou ze liever wit zijn, net als haar moeder, of mooier nog: als de personages uit Tiny aan Zee, haar lievelingsboek. Alles liever dan het afgebleekte bruin van haar eigen vel. Ze was een halfje, zo wist ze. En op school had ze ondertussen geleerd: een halfje is minder dan één.

Het lijkt een doodgewone anekdote, besognes over het uiterlijk uit het leven van een pubermeisje. Maar de strandscène is symbolisch voor wat Tulinabintu, bijgenaamd Bintje, doormaakt tijdens haar jonge leven. Ze verkeert in de twilight zone, heeft het gevoel nergens bij te horen, en worstelt daar ontzettend mee. Haar Turkse klasvriendin Aslihan staat vrolijker in het leven, ziet haar dubbele achtergrond als een rijkdom, een wapen zelfs, maar voor Bintje is het een loden last. Tijdens het gebed op school vraagt ze aan God maar één ding: of hij haar zo snel mogelijk blank wil maken.

Die verscheurdheid beschrijft Tuly Salumu (°1989), die werkte als journaliste en lerares, erg mooi op twee niveaus. Er is niet alleen het leven in de buitenwereld, waar de zusters in de katholieke school haar met het n-woord aanspreken en de kinderen haar uitlachen als ze tijdens een excursie pardoes met haar gezicht in de modder valt. “Het valt niet op hoor, je was toch al bruin.”

Maar bovenop dat alledaagse racisme wordt Bintje ook nog eens heen en weer geslingerd tussen liefde voor haar moeder en haar vader. Hij blijkt de zoon van een voormalig vooraanstaand politicus in Congo en probeert eenmaal in België zijn levensverhaal te tikken op een oude Remington-schrijfmachine. Maar hij is ook een sans-papiers, die baantjes moet aannemen als afwasser of klusjesman op de school van Bintje. Samen met zijn gezin leeft hij in armoedige omstandigheden. Hij voelt zich aangetast in zijn waardigheid en vlucht in de drank, wat vaak leidt tot gewelddadige uitbarstingen, ook tegen zijn vrouw.

Na de onoverkomelijke scheiding speelt de loyaliteitskwestie voor Bintje helemaal op. Zij is een jonge puber die volop de confrontatie opzoekt met haar moeder en stiefvader, maar ook de gebreken van haar vader langzaam onder ogen begint te zien. Bintje wordt door de omstandigheden sneller volwassen dan leeftijdsgenoten, leert vroeg op eigen benen te staan, en zoekt volop naar haar eigen identiteit.

Dat loopt allesbehalve van een leien dakje. Ze blijkt ook de kwalijke dronk en het gewelddadige temperament van haar vader te hebben geërfd, wat uiteraard leidt tot problemen in haar liefdesleven en in werksituaties. Zelf moeder worden wekt oude trauma’s weer tot leven, al helemaal als haar zoon blank gepigmenteerd blijkt te zijn. Dat is enerzijds een zekere opluchting, maar tegelijk zwelt een oude overtuiging weer aan: Bintje voelt zichzelf bruin, stom en lelijk. Ze wil zichzelf in haar zoon herkennen, maar vreest evenzeer een kind te hebben gebaard zoals de kleine racistjes uit haar oude klas. Ze slaagt er niet in onvoorwaardelijk van hem te houden, en voelt zich een onvolmaakte moeder.

Op latere leeftijd – intussen is ze zelf gescheiden – verwatert het contact met haar ex en haar zoon, en raakt ze ook nog eens haar baan kwijt. Verdrietig vat ze haar leven samen: “Een gerateerde lerares van veertig, gescheiden, gebrouilleerd met haar zoon. Het is moeilijk een levensdomein te bedenken waarop ik niet faliekant ben gebuisd.”

Salumu slaagt erin om die loodzware thematiek in een gelaagde roman te gieten zonder sentimenteel te worden. Het boek komt wat traagjes op gang, maar Salumu hanteert als geen ander de wet van Tsjechov. Er kan geen kus worden gegeven of klap uitgedeeld zonder dat die later in het boek een bredere betekenis krijgt. Daardoor vallen alle puzzelstukjes en uitgezette verhaallijnen erg knap in elkaar. In het tweede en derde deel wordt de lezer helemaal meegezogen in de wereld van Bintje, en dat kan niemand onberoerd laten.

Bintje biedt stof tot nadenken. Niet alleen over opgroeien met een gemengde achtergrond en hoe jeugdtrauma’s kunnen doorwerken in een volwassen leven, maar evengoed over spanningen tussen rijk en arm, stad en platteland, de rol van sociale media, opgroeien als kind van gescheiden ouders of in een gewelddadige gezinssituatie. Ondanks alle ellende slaagt Salumu er ook nog in om een relatief positief en verrassend eind aan haar boek te breien, zonder te vervallen in het pure Hollywood-cliché van het happy end. Dat maakt het tegelijk een boek over de sterkte van een jonge vrouw, waarvan je na afloop hoopt dat ze voortaan minder hard zal oordelen over haar eigen levenswandel.

Tuly Salumu, Bintje, Borgerhoff & Lamberigts, 2023, 280 p.

• romandebuut
• Tuly Salumu