Binnenkort verschijnt ‘Het verdriet van België’ van Hugo Claus in Afrikaanse vertaling

Nog dit voorjaar komt de Afrikaanse vertaling uit van Het verdriet van België, de bekendste roman van Hugo Claus (1929-2008). Yves T’Sjoen beschrijft hoe dit grootse project tot stand kwam en kondigt meteen twee symposia over Claus aan: in Zuid-Afrika en in Gent.

Het immense project om Hugo Claus’ romaneske magnum opus Het verdriet van België (1983) in het Afrikaans te vertalen komt uit de koker van Daniel Hugo. Al in 2014, in Maandblad Zuid-Afrika, is er sprake van dat vermetele plan. Wat aanvankelijk een getuigenis van hybris leek – “[m]y groot ideaal” – is inmiddels gerealiseerd. Eind februari of begin maart 2020 verschijnt bij Protea Boekhuis Die verdriet van België. In de Vertalingendatabase van het Nederlands Letterenfonds kan worden nagegaan in hoeveel talen Claus’ roman intussen is vertaald. Voor het eerst is nu op het Afrikaanse continent een vertaling van Claus’ Verdriet tot stand gekomen.

In een notitie uit 2017 op de Zuid-Afrikaanse literaire weblog Versindaba over Hugo Claus en Zuid-Afrika sprak ik een vermoeden uit waarom Daniel Hugo het chef d’oeuvre van die andere Hugo al vele jaren heeft willen vertalen. Een maandenlang studieverblijf in Leuven in 1983 en een bewonderend briefje dat de Zuid-Afrikaanse beursstudent naar de Vlaamse meester stuurde, hebben er iets mee te maken.

Na een intens vertaalproces is de meesterproef nu voltooid. Daniel Hugo heeft wel al méér adelbrieven. Voor zijn vertalingen van Sprakeloos (Tom Lanoye) en Oorlog en terpentijn (Stefan Hertmans) ontving hij van de Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns tweemaal na elkaar de prestigieuze vertaalprijs. De waardering geldt natuurlijk ook voor Protea Boekhuis, dat het aandurft deze canonieke tekst in de naoorlogse Vlaamse literatuur in Zuid-Afrika uit te geven, met productiesteun van Literatuur Vlaanderen (vroeger Vlaams Fonds voor de Letteren).

Tegelijk vermeld ik dat de Universiteit Gent het voorrecht genoot Daniel Hugo gedurende twee maanden (oktober-november 2018) als ‘vertaler op campus’ te hebben, waar destijds de eerste stenen zijn gelegd van het imposante vertaalproject. In die periode vertaalde hij ook poëzie van Benno Barnard en Marc Tritsmans in het Afrikaans.

Breyten Breytenbach sprak tijdens het Gents colloquium van het Centrum voor het Afrikaans en de Studie van Zuid-Afrika (17-18 oktober 2019) over de vriendschapsrelatie met Remco Campert, Lucebert en Hugo Claus. Het zal ook voor Breytenbach heel bijzonder zijn de Afrikaanse vertaling van Het verdriet van België in handen te houden. De artistieke en vriendschapsrelatie tussen Breytenbach en Claus verdient een afzonderlijk onderzoek.

We kunnen nu al aankondigen dat een colloquium over Hugo Claus en Zuid-Afrika wordt voorbereid, met steun van de Vlaamse Regeringsvertegenwoordiging in Pretoria en uitgeverij Protea Boekhuis. Aspecten die ik eerder aanraakte, zullen het onderwerp zijn van een vertaalwetenschappelijke, literairhistorische en theaterwetenschappelijke benadering van Claus’ werk in Zuid-Afrika.

De boekpresentatie vindt plaats tijdens colloquia bij Unisa (Pretoria) en in de Kaap. Tijdens het Vrystaatse Kunstefees in Bloemfontein (juli 2020) wordt een gesprek met de vertaler gepland. Tegelijk bestaat het voornemen in Gent een studiedag te organiseren over prozavertalingen van werk van Hugo Claus, onder andere de binnenkort te verschijnen Zuid-Afrikaanse uitgave. Het recente proefschrift van Elies Smeyers (UCL en UGent) is een aanleiding om de schijnwerper te richten op Claus in vertaling.

Toen ik in 2017 mijn blogbericht over Hugo Claus en Zuid-Afrika publiceerde, kon ik dankzij commentaren van Daniel Hugo, Francis Galloway, Jean Meiring, Claus-biograaf Mark Schaevers en H.C. Ten Berge alvast enige literairhistorische puzzelstukken leggen. Hugo Claus was eenmalig te gast in Zuid-Afrika, meer bepaald tijdens de Vlaamse Week in Stellenbosch van 16 tot 22 maart 1997.

Het evenement was georganiseerd door de Vlaams-Suid-Afrikaanse Kultuurstigting, in samenwerking met de Universiteit van Stellenbosch. In het Zuid-Afrikaanse najaar van 1997 werd in aanwezigheid van de auteur bijna veertig jaar na de Kaapse première nog eens ’n Bruid in die môre (Een bruid in de morgen) ten tonele gevoerd in het H.B. Thom theater (onlangs omgedoopt in het Adam Small theater). Initiatiefnemer van de toneelreprise was Temple Hauptfleisch, toenmalig docent van het Drama-departement in Stellenbosch.

De eerste opvoering van ’n Bruid in die môre dateert van de jaren vijftig, naar aanleiding van de vertaling door Jan Rabie van dit vroege toneelstuk (1955) van Claus. Rabies vertaling is evenwel ongepubliceerd gebleven. De Nederlandse tekst van Een bruid in de morgen (De Bezige Bij, Amsterdam 1955) circuleerde vermoedelijk vanaf de jaren 1960 in Zuid-Afrika. In ieder geval is de tekst medio jaren 1970 voorgeschreven en opgenomen in literatuurlijsten voor Zuid-Afrikaanse studenten Nederlands. De Nederlandstalige tekst is vervolgens in 1977 opgenomen in de reeks Literatuur van die Lae Lande in het fonds van Human & Rousseau (Pretoria-Kaapstad, Academica). Auteur André P. Brink schreef een inleiding bij de uitgave en maakte aantekeningen.

De jonge actrice Wilma Stockenström speelde mee in het toneelgezelschap dat de tekst in de jaren vijftig, eerst in Kaapstad en later in Bellville, op de planken bracht. De opvoering had plaats in opdracht van The National Theatre Organisation en Nederlands Kamertoneel Antwerpen; ’n Bruid in die môre stond onder de regie van de bekende Vlaamse toneelschrijver en theaterregisseur Tone Brulin. Brulin, ook directeur van NTO Kamertoneel en al bevriend met Hugo Claus sinds de jaren van de Tijd en Mens-redactie (1949-1955), is in maart 2019 overleden. Brulin werkte en woonde een tijdlang in Zuid-Afrika – hij voerde toneelstukken op in Afrikaans en Engels – tot apartheid het werk onmogelijk maakte.