taal

Beste overheden, investeer in talenstudies en vertaalopleidingen

Zijn er over een aantal jaren nog wel genoeg vertalers om ons verstaanbaar te maken in de wereld of om kennis te nemen van wat er in die wereld wordt voortgebracht? Die vraag stond centraal op de Vertaaldag in Utrecht, waar een nieuw Vertaalpleidooi is gelanceerd. Een beschaafde natie in Europa is het aan zichzelf verplicht een vertaalcultuur gaande te houden en dus te investeren in taalopleidingen binnen en buiten het taalgebied. Dat is concrete cultuurpolitiek.

Alles heeft met alles te maken. Zo gaan er in deze tijden verschillende alarmbellen af. Over de achteruitgang van begrijpend lezen in het onderwijs, zeg maar het vermogen een tekst goed te lezen, analyseren en interpreteren, dubbele bodems te onderscheiden en ironie te vatten. Over de problematische staat van de academische geletterdheid bij eerstejaars universiteitsstudenten, nodig om op een hoog taalniveau, in het passende register mondeling en schriftelijk te communiceren en te conceptualiseren. Over de fragiliteit van de leescultuur bij kinderen en jongeren, die minder lezen, en dus minder woordenschat ontwikkelen. Over het afnemen van onze relatieve meertaligheid, dat alles te maken heeft met een sterke focus op de kennis van het Engels, die inderdaad is toegenomen, maar ten koste van de kennis van andere talen (Frans en Duits met name).

En nu is er de bedreiging van de vertaalcultuur. Zijn er over een aantal jaren nog wel genoeg vertalers om ons verstaanbaar te maken in de wereld of kennis te nemen van wat er in de wereld wordt voortgebracht? Afgelopen zaterdag werd in Utrecht op de Vertaaldag het nieuwe Vertaalpleidooi voorgesteld van het Expertisecentrum Literair Vertalen (ELV), een partnerschap van de Taalunie, de KU Leuven en de Universiteit Utrecht, in samenwerking met de Nederlandse en Vlaamse letterenfondsen.

Nu studenten minder Nederlands en minder vreemde talen gaan studeren, verdwijnen die taalopleidingen, zelfs van Europese talen, aan onze universiteiten ook.

Wie zal op termijn dan nog boeken vertalen uit het Russisch (de Dostojewski’s van nu), het Pools (de Szymborska’s van vandaag) of het Portugees (de Saramago’s van morgen)?

Omgekeerd moeten we ook meer investeren in die ongeveer 15.000 studenten die wereldwijd Nederlands studeren. Zij moeten morgen onze boeken in hun talen blijven vertalen, maar dan dienen ze goed opgeleid te worden en daar een behoorlijke honorering voor te krijgen. Daar wringt het schoentje namelijk ook: jongeren gaan minder en minder talen studeren omdat de beroepsuitwegen lucratief minder aantrekkelijk zijn. Vertalen, en vooral literair vertalen, vergt tijd en moeite, en wordt vaak niet voldoende financieel vergoed.

Alles heeft met alles te maken. Een beschaafde natie in Europa is het aan zichzelf verplicht een vertaalcultuur gaande te houden en dus te investeren in taalopleidingen binnen en buiten het taalgebied. Dat is concrete cultuurpolitiek.

Geef dus, overheden in Vlaanderen en Nederland, meer centen aan de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek en zeker aan belangrijke leerstoelen Nederlands in het buitenland, want die universiteiten zullen het ook niet blijven doen. In 2017 studeerden in Polen 660 studenten Nederlands, dat waren er toen in Vlaanderen 247 en in Nederland… 227.

Lanceer, beste overheden, ook een campagne die taalstudies aantrekkelijker maakt (dit voorbeeld kan een aanzet zijn). Dat wordt moeilijk. Begin met het vak Nederlands in het middelbaar onderwijs interessant en veeleisend te maken.

Maak werk, Vlaanderen, van het modelcontract voor vertalers dat bestaat in Nederland. Versterk de transnationale Master Literair Vertalen van de KU Leuven en de Universiteit Utrecht en de samenwerking met Petra, een Europees netwerk van vertaalopleidingen en expertisecentra.

Wij zijn alvast overtuigd. Nu nog the powers that be.

• cultuurpolitiek
• literair vertalen
• Neerlandistiek
• vertaalpleidooi