samenleving, VL ⇄ NL column

België heeft te weinig van de politieke chaos waar Nederland te veel van heeft

Terwijl in Nederland telkens nieuwe politieke bewegingen de kiezersgunst veroveren, maken in België dezelfde politieke partijen al decennia de dienst uit. Je kan de Nederlandse politiek volatiel vinden, maar dat de kiezer keer op keer een nieuwe messias aanwijst, is een teken van hoop. Dat liever dan cynische berusting, vindt de in Vlaanderen wonende Nederlandse journalist Anouk van Kampen.

Vraag een Nederlander wie de premier van België is, en de kans bestaat dat die – hoe heet hij ook alweer … die met dat strikje … – Elio Di Rupo bijna tien jaar na dato van stal haalt. Wie de Nederlandse politiek de laatste jaren ongeveer even slecht volgde, kan zomaar denken dat het er in Nederland allemaal vrij stabiel aan toe ging: Mark Rutte zag vijf Belgische premiers passeren. In dertien jaar werd hij de langstzittende premier van Nederland.

Achter dat vertrouwde gezicht is van politieke stabiliteit in Nederland natuurlijk weinig sprake geweest. Rutte stond aan het hoofd van vier regeringen, waarvan er drie vroegtijdig vielen. In die jaren zagen Nederlanders onder andere de heksenjacht van de belastingdienst in het toeslagenschandaal voorbijkomen, de vernietigende gaswinning in Groningen en vooral heel vaak een premier met een selectieve vergeetachtigheid die hem erg goed uitkwam. Het vertrouwen in politici daalde intussen tot een dieptepunt. In Nederland heeft 31 procent van de mensen er nog vertrouwen in, het laagste niveau van de afgelopen tien jaar.

Chaotisch? Een understatement

Woensdag trekt Nederland naar de stembus, twee jaar na de vorige verkiezingen. Het politieke landschap aan de vooravond daarvan chaotisch noemen, is een understatement. Terwijl Ruttes partij bij vorige verkiezingen als door een wonder onverminderd groot bleef, versnipperde de rest van de Tweede Kamer de laatste jaren steeds verder.

Sinds de opkomst van Pim Fortuyn lijkt bij haast elke verkiezing de ene succesfiguur ingewisseld te worden voor de volgende populistische en (extreem)rechtse politicus die de politiek zal gaan redden met een nieuwe partij: Rita Verdonk, Geert Wilders, Thierry Baudet, Caroline van der Plas. Nu lijkt de nieuwste messias Pieter Omtzigt te zijn, de volgende verkiezingen kan hij alweer gereduceerd zijn tot een nul.

Niet alleen op rechts, ook elders in het politieke spectrum ontspruiten nieuwe partijen. Toen Rutte in 2010 aantrad, zetelden er tien partijen in de Kamer, in 2021 waren dat er al zeventien. Ruim een derde van de partijen in de Tweede Kamer bestaat nog geen tien jaar. Wie weet hoeveel dat er na woensdag zullen zijn: op mijn stembiljet, dat ik als naar België verhuisde Nederlander al eerder ontving, stonden dit keer welgeteld 26 partijen. En waar de vorige verkiezingen nog konden rekenen op bekende gezichten, zijn dit keer vrijwel alle lijsttrekkers vervangen, zelfs de goedlachse ‘Teflon Mark’.

Hoe anders oogt het politieke landschap in België. Het land heeft dan het wereldrecord formeren behaald, maar versplinterd zijn de partijen er in elk geval niet. De landelijke Kamer telt elf partijen. En dat terwijl die Kamer al wordt samengesteld uit Vlaamse én Franstalige partijen, aangezien het kiessysteem van de landsdelen volledig gescheiden is. Belgische politici staan er niet voor niets om bekend dat de ouders of andere bloedverwanten van veel van hen ook al politiek actief waren: het zijn vooral herkenbare gezichten, namen en partijen die het halfrond kenmerken.

We zouden dat politieke continuïteit of stabiliteit kunnen noemen. We zouden de Nederlandse politiek volatiel, onrustig of instabiel kunnen noemen. Ik noem de Belgische situatie liever funest, en de Nederlandse geruststellend.

Een sprankje hoop

De zwevende Nederlandse kiezer vliegt misschien alle kanten op, maar één ding lijkt hij dan toch gemeen te hebben: een sprankje hoop. Bij verkiezingen zijn bestuurlijke vernieuwing en systeemwijziging keer op keer toverwoorden, zelfs als daar na de verkiezingen meestal weinig van terechtkomt. Noem het naïef, maar dat de kiezers daar nog in kunnen of willen geloven – als de juiste persoon maar aan het roer zou staan – toont dat ze wellicht niet zozeer de politiek als geheel wantrouwen, maar vooral diegenen die het beleid tot nu toe hebben uitgevoerd.

In België hebben exact net zo weinig mensen vertrouwen in de politiek als in Nederland. Ondertussen zijn ze wel verplicht om naar het stemhokje te trekken – zelfs als ze daar in feite niet veel keuze hebben. De kiesdrempel bepaalt dat een partij zeker 5 procent van de stemmen moet behalen. Tel daar de royale partijfinanciering voor gevestigde partijen bij op, en een nieuw politiek initiatief starten in de verschillende landsdelen wordt bijna onmogelijk.

Politieke verandering, al is het maar een kiem daarvan, blijft daardoor grotendeels uit. Toen de Vlaamse regering recent sprak van politieke vernieuwing, benoemde ze een bekend gezicht tot minister dat al sinds de jaren negentig in de politiek zit. Het gevolg bij de burger: een diepgeworteld pessimisme jegens de politiek als geheel, en uiteindelijk cynische berusting zonder uitweg.

De Belgische complexiteit en inefficiëntie zijn zo bekend dat iedereen buiten België weet dat de uitdrukking ‘Belgische toestanden’ geen compliment is. Maar in werkelijkheid heeft de Belgische partijpolitiek te weinig van de politieke chaos waar Nederland er te veel van heeft. Geen stemplicht, geen kiesdrempel, een sprankje hoop en een vleugje chaos: wellicht zou België in 2024 beter een voorbeeld nemen aan de Nederlanders. Hoe we met zeventien Vlaamse en zeventien Franstalige partijen in de Kamer en elke paar jaar een nieuwe messias een nieuw wereldrecord formeren voorkomen, dat zien we dan wel weer.

• Pieter Omtzigt
• politiek