NL
Gezellig babbelen en fijne afspraken met elkaar maken, volstaat niet voor succesvolle grensoverschrijdende samenwerking. Vaak vergt het bestuurlijk en juridisch puzzelwerk. Editie drie van ‘Met laaglandse groet’, de nieuwsbrief over de Vlaams-Nederlandse samenwerking, over bluswerk in Baarle, spanningen door PFAS en gezamenlijk literair optrekken in Leipzig.
Beste lezer,
Als er iemand is die met de regelmaat van de klok bij de buren komt, is het Marjon de Hoon-Veelenturf, de burgemeester van Baarle-Nassau. Daar haalt de grens curieuze capriolen uit. De duogemeenten Baarle-Nassau (NL) en Baarle-Hertog (BE) kennen dertig enclaves, gebieden die volledig omringd zijn door het buurland. Wie de Baarles doorkruist, passeert volcontinu de grens.
Voor De Hoon-Veelenturf is grensoverschrijdende samenwerking daarom dagdagelijkse noodzaak. Wat die samenwerking misschien wel het lastigste maakt, vertelde ze in een interview dat ik met haar had, zijn niet verschillen in wetgeving maar in cultuur. “Wij Nederlanders zijn redelijk mondig ten opzichte van de Belgen”, zei ze. “Wij watertrappelen in taal om de ander maar duidelijk te maken wat wij bedoelen. De Belgen zijn wat terughoudender. Zij duiken in taal en komen af en toe een keer boven en dan vraag je je nog af wat ze eigenlijk bedoelen. Ook al denken we één taal te spreken, dat is niet altijd zo.”
Burgemeester Marjon de Hoon-VeelenturfDe Vlaming, Belg of Nederlander bestaat natuurlijk niet. Uitspraken over de volksaard zijn altijd grove generalisaties. Toch valt niet te ontkennen dat de cultuur en de mentaliteit aan de twee zijden van de grens soms verrassend uiteen kunnen lopen. De burgemeester wijst naar mijn idee op fraaie en herkenbare wijze op een verschil in de omgang met taal.
Maar uit het gesprek heb ik toch vooral een ander inzicht opgedaan. Gevraagd naar haar grootste succes noemde ze iets dat mij in eerste instantie nogal technisch en bestuurlijk in de oren klonk: de oprichting van een Benelux Groepering voor Territoriale Samenwerking.
Wat ze duidelijk maakte was dit. Zeker vergt grensoverschrijdende samenwerking het vermogen je te verplaatsen in de ander en een gemeenschappelijk belang te vinden. Maar het is meer dan gezellig met elkaar babbelen en fijne afspraken maken. Om echt iets voor elkaar te krijgen, moet je vaak een nogal ingewikkelde bestuurlijke en juridische puzzel leggen, zelfs voor iets dat zo vanzelfsprekend en eenvoudig lijkt als een gezamenlijk brandweerkorps en een gedeelde vuilnisdienst in gemeenten die een Siamese tweeling vormen.
Een tweelinggemeente vormen ook het Franse en Belgische Comines. Voor het mooie nieuwe nummer van ons tijdschrift Septentrion interviewde ik Alice Leeuwerck, de burgemeester van het Belgische Comines voor wie de grensoverschrijdende samenwerking net als voor De Hoon-Veelenturf dagelijkse kost is.
Toenemende wrevel
Filosoferen over de verschillen tussen Vlamingen en Nederlanders is een onderhoudend gezelschapsspel. Paul de Wispelaere opende zijn interviewboek Een Vlaming bekijkt Nederland (1972) met een ‘Gesprek voor de spiegel’, een fictief onderhoud met zichzelf. Daarin constateerde hij dat de buren graag naar elkaar keken vanuit “een groeiende belangstelling voor elkaar belachelijkheid”. Immers: “Hoe bespottelijker de ander, hoe deugdzamer men zelf is.”
De Vlaming in zichzelf spaarde hij niet. Hij constateerde vrijwel weerloos te zijn tegen zijn “neiging te vergoelijken, te sparen, goed te praten”. Naar die aandrang verwees ik onlangs in een column voor de rubriek De mening in De Standaard. “Alleen in Vlaanderen slaagt de overheid erin vijftien jaar weg te kijken van de meest met PFAS vervuilde plek van Europa en dan tot de conclusie te komen dat eigenlijk niemand iets fout heeft gedaan”, stelde ik. Zeker, Nederland is ook allerminst vrij van bestuurlijk falen. Neem de toeslagenaffaire. Maar daar erkennen politici tenminste dat er iets ernstigs is misgegaan en nemen ze hun verantwoordelijkheid door hun ontslag in te dienen.
In februari schreef ik in PFAS in de Schelde: conflictstof genoeg, maar liever geen nieuwe ruzie tussen Nederland en Vlaanderen dat de vervuiling van de rivier met deze nauwelijks afbreekbare chemicaliën de verhoudingen tussen Nederland en Vlaanderen weliswaar onder druk zet, maar dat Nederland voorlopig niet echt ten strijde trekt uit verlangen de lieve vrede te bewaren. In dat artikel formuleerde de Zeeuwse gedeputeerde Dick van de Velde diplomatiek zijn onvrede over het feit dat Vlaanderen zijn provincie niet had geraadpleegd over de vergunning voor het lozen van PFAS-houdend bemalingswater bij het graven van de Scheldetunnel voor het rondmaken van de Antwerpse ring.
Twee maanden later lijkt de wrevel in Zeeland nog wat gegroeid. Chemische fabriek 3M, die de enorme PFOS-vervuiling bij Antwerpen veroorzaakte, wil ditmaal een ander type PFAS de rivier in laten vloeien. Van de Velde is daar tegen. “Ik vind dat je niet moet willen toestaan dat PFAS in deze hoeveelheden wordt geloosd, juist omdat er voor dit type PFAS nog minder bekend is over de effecten voor mens en milieu”, zei hij.
Ook ditmaal heeft Vlaanderen vooralsnog geen advies gevraagd aan Zeeland
Ook ditmaal heeft Vlaanderen vooralsnog geen advies gevraagd van Zeeland. En ook daarover zijn de Zeeuwen ontevreden: “We vinden dat dat wel zou moeten gezien de gehaltes die worden aangevraagd en het grensoverschrijdende effect daarvan.”
Zoek een Vlaams lief!
Vlaanderen mag op het terrein van PFAS geen geweldige beurt maken, vanzelfsprekend zijn er hier tal van zaken die een Nederlander die de grens is overgestoken juist aangenaam treffen. Zo is Anouk van Kampen, voormalig correspondent België voor de Nederlandse krant NRC, opgetogen over de huizenmarkt alhier. Ze schreef er een smakelijke column over met een prikkelend advies aan de wanhopige Nederlander die maar geen betaalbare woning kan vinden: zoek een Vlaams lief!
Dat de huizenmarkt in Vlaanderen relatief gunstig afsteekt bij die in Nederland, merkte de Gentse letterkundige Simone Dubois al meer dan een halve eeuw geleden op, toen ze naar Den Haag was verhuisd. “Wat in de eerste plaats opviel, was het grote gebrek aan huizen hier. Een probleem dat tot nu toe niet is opgelost, al is het niet meer zo nijpend als toen. In 1949, toen we hierheen kwamen, was er in België al bijna geen woningnood meer”, zei ze in een gesprek met schrijver Paul de Wispelaere dat is opgenomen in Een Vlaming bekijkt Nederland.
Vijftig jaar later heeft het zo vaak voor zijn planningsvermogen geprezen Nederland het nog altijd niet opgelost. Maar vooraleer de Vlamingen zich trots op de borst kloppen: Anouk van Kampen constateert dat de situatie hier evenmin rooskleurig is. Lees in haar column waarom.
Verkommerde sociale woningbouw die in 1922 in opdracht van de Gentse Maatschappij voor Goedkope Woningen aan de Sint-Bernadettestraat werd gebouwd en een eeuw later werd gesloopt@ Philippe Ampe
Geen Vlaxit!
Voor wie van wat grotere afstand naar de lage landen kijkt, vervagen de verschillen tussen noord en zuid. “Aan Duitsers moet je uitleggen dat de taal van Vlaamse auteurs net iets anders klinkt dan Nederlands. Hun maakt het niet uit of je uit Antwerpen of Groningen komt”, zegt Bettina Baltschev.
De Duitse journalist en schrijver is samen met literatuurcriticus en schrijver Margot Dijkgraaf curator van het Vlaams-Nederlandse gastlandschap op de Leipziger Buchmesse van 2024. In een interview dat Anouk van Kampen had met het duo curatoren geven ze alvast een inkijkje in hun plannen.
In een vorige editie van deze nieuwsbrief belichtte ik de raad die hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde Geert Buelens gaf aan de Vlaamse letterensector: doe het op eigen kracht. De argumentatie van Buelens: we mogen de verschillen tussen het Vlaamse en Nederlandse literaire landschap niet onderschatten, de belangstelling voor Vlaanderen in Nederland is aan de geringe kant en kleine broer komt al snel in de schaduw van grote broer te staan.
Margot Dijkgraaf: ‘Het idee van ‘Vlaanderen moet het alleen doen want dat is beter’, een soort ‘Vlaxit’, is volgens mij heel onverstandig’
Margot Dijkgraaf is verbaasd over de uitspraken van Buelens. “Het idee van ‘Vlaanderen moet het alleen doen want dat is beter’, een soort ‘Vlaxit’, is volgens mij heel onverstandig”, zegt ze in het prikkelende gesprek. “Ik weet dat de relatie op het gebied van de letteren tussen Vlaanderen en Nederland af en toe niet gemakkelijk gaat, maar dat neemt niet weg dat je het wel degelijk moet proberen. Het alleen doen in een wereld die zo verbonden is, waarin de literatuur vooral zo met elkaar verbonden is, is volgens mij heel onverstandig.”
Buelens reageert dan weer onder het gesprek en vindt dat hij verkeerd is begrepen. Hij heeft helemaal geen uitspraak gedaan over de vraag of het wenselijk is samen in het buitenland op te trekken, maar wilde vooral wijzen op het belang voor Vlaanderen ook een eigen literaire infrastructuur overeind te houden en zich niet van Nederland afhankelijk te maken.
Buelens en Dijkgraaf hebben elk een wijze raad, denk ik op mijn beurt: verbind je lot niet aan elkaar, maar bundel waar mogelijk, zeker in het buitenland, wel je krachten.
Suggesties welkom!
Heeft u tips over succesvolle Vlaams-Nederlandse samenwerkingsverbanden die we vooral eens moeten belichten of knelpunten die we hoognodig eens aan de kaak moeten stellen? Of wil u inzichten over de raakvlakken en spanningen tussen Vlaanderen en Nederland delen? Laat het dan vooral weten door hieronder een reactie te posten of een email te sturen.
Met laaglandse groet,
Tomas Vanheste
Adjunct-hoofdredacteur Ons Erfdeel
Coördinator VL ⇄ NL
tomas.vanheste@onserfdeel.be
nl
