Bas Smets, Baloji en het Gentse Universiteitsmuseum: dit zijn de winnaars van de Ultimas

De Vlaamse Gemeenschap heeft de Ultimas uitgereikt, haar cultuurprijzen voor 2023. De belangrijkste prijs, de Ultima voor Algemene Culturele Verdienste, gaat naar landschapsarchitect Bas Smets. Ook in twaalf andere categorieën ontvangen artiesten of organisaties een Ultima voor hun verdiensten in de sociaal-culturele sector.

Sinds 2003 reikt de Vlaamse Gemeenschap de Ultimas uit. De cultuurprijzen gaan jaarlijks naar toonaangevende kunstenaars, artiesten, gezelschappen of organisaties. De laureaten worden gekozen door een vakjury . De winnaars ontvangen 10.000 euro en een award van beeldend kunstenaar Daan Gielis. De winnaar van de Ultima voor Algemene Culturele Verdienste ontvangt 20.000 euro als bekroning van een integrale carrière.

Dit zijn de laureaten per categorie:

Algemene Culturele Verdienste: Bas Smets

Landschapsarchitect Bas Smets (°1975) heeft een indrukwekkende reeks projecten op zijn naam. Hij ontwierp al diverse publieke buitenruimtes waarin hij inspeelt op hedendaagse uitdagingen als klimaatverandering en de leefbaarheid van stedelijke gebieden.

Na zijn studies burgerlijk ingenieur-architect (KU Leuven) en een postgraduaat landschapsarchitectuur in Genève verhuisde hij naar Parijs, waar hij zeven jaar nauw samenwerkte met de invloedrijke landschapsarchitect Michel Desvigne.

In 2008 begon hij zijn eigen bureau, onder de naam Bureau Bas Smets (BBS). Dit stelde hem in staat enkele grote projecten te realiseren. Zo ontwierp hij het park Thurn en Taxis in Brussel, het stedelijke bos van het Trinity project in Paris – La Défense en de herdenkingsplek voor de aanslagen van 22 maart 2016 in het Brusselse Zoniënwoud.

Smets ontving in het verleden al een aantal belangrijke onderscheidingen, zoals de Médaille de l'Urbanisme van de Franse Académie d’Architecture (2018) en de Brussels Architecture Prize (2023). In 2022 won hij de internationale wedstrijd om de omgeving rond de Notre-Dame van Parijs te herontwerpen. Smets’ ontwerp werd geprezen voor de focus op vergroening en de leefbaarheid van de omgeving.

Uit het juryverslag: “Smets is een landschapskunstenaar die de logica van de natuur volgt en rekening houdt met de vernietigende impact die de klimaatverandering heeft, hij houdt een pleidooi voor meer ruimte voor de natuur en het water in stedelijke contexten.”

Lees ons portret van Bas Smets.

Film en visuele media: Baloji

Serge Baloji Tshiani (°1978), bekend als Baloji, laat zich niet zomaar categoriseren. De Belgisch-Congolese artiest is van vele markten thuis: naast filmmaker is hij ook kunstenaar, muzikant, acteur, ontwerper en stijlicoon.

Baloji maakte naam als muzikant toen hij deel uitmaakte van het hiphopcollectief Starflam. Hierna begon hij aan een solocarrière, waar hij zich met zijn debuutalbum Hotel Impala (2007) op de kaart zette.

Ook op het grote scherm brak hij door – eerst als acteur, en later ook als filmmaker. Zijn eerste langspeelfilm Augure verscheen in 2023. Hij regisseerde niet alleen deze Belgisch-Congolees-Nederlandse coproductie, maar schreef ook het scenario, componeerde de muziek en ontwierp de kostuums en setdesigns. Op het filmfestival van Cannes won Augure de prijs Nouvelle Voix.

De jury over Baloji: “Baloji zorgt voor cinema die je recht in het hart raakt. Met de film Augure maakte hij een belangrijk en indrukwekkend langspeelfilmdebuut en bewijst hij nogmaals de indrukwekkende reikwijdte van zijn talent.”

Letteren: Elvis Peeters

Elvis Peeters, pseudoniem van schrijversduo Nicole Van Bael en Jos Verlooy, bouwt al meer dan dertig jaar een omvangrijk en divers oeuvre op, bestaande uit romans, kinderboeken, theater, luisterspelen, poëzie en kortverhalen. Het werk onderscheidt zich door het heldere taalgebruik, de uitgepuurde stijl en de maatschappelijke relevantie.

De jury prijst Peeters’ oeuvre vanwege de literaire kwaliteit en de moed nooit urgente maatschappelijke thema’s uit de weg te gaan. Over vluchtelingen, de koloniale onderdrukking in Congo of het opgroeien in een neoliberale wereld: het schrijversduo gaat telkens de confrontatie aan en herwerkt ingrijpende problemen tot krachtige literatuur.

Meermaals verscheen het veelzijdige oeuvre al op long- en shortlisten van allerhande literaire prijzen. Peeters sleepte eerder al een Boekenpauw, een Zilveren griffel, de Sabam Literatuuraward en de Gerrit Komrij-prijs in de wacht. Daarnaast zijn werken vertaald in onder meer het Turks, Duits, Spaans, Deens en Japans.

Lof van de jury: “Telkens is hun werk geëngageerd en daagt het uit om na te denken over actuele en belangrijke thema’s. De jury looft ook hoe Elvis Peeters te werk gaat: altijd bescheiden en met een constante, hoge kwaliteit.”

Lees ons dossier met al onze stukken over Elvis Peeters.

Podium: Alexander Vantournhout

Alexander Vantournhout (°1989) is choreograaf en performer. Dans, circus en performancekunst komen samen in zijn werk.

In 2014 debuteerde hij met zijn voorstelling Caprices, waarmee hij meerdere prijzen won. Sindsdien maakte hij naam met verschillende producties en voorstellingen waaronder Aneckxander (2015) en Foreshadow (2023). Hij richtte daarnaast ook not standing op, zijn eigen gezelschap waarmee hij reeds een groot aantal voorstellingen produceerde.

In de hedendaagse podiumkunsten geldt Vantournhout als een vernieuwende stem. Hij slaagt erin verschillende disciplines te vermengen en creëert zo een unieke bewegingstaal. De focus ligt daarbij op het creatieve potentieel van het menselijke lichaam en de interactie tussen performer en object.

Uit het juryverslag: “Het werk van Alexander Vantournhout en zijn gezelschap not standing overschrijdt de grenzen van disciplines en creëert een unieke en hybride bewegingstaal. Het is een ode aan de fysieke intelligentie en de consequente inzet die het vereist. Het is meesterlijke balanskunst die al je zintuigen op scherp zet.”

Alexander Vantournhouts voorstellingen dragen invloeden van uiteenlopende disciplines en vormen een voortdurende verkenning van de mogelijkheden van het lichaam, schreef Mia Vaerman in haar portret van de performer.

Roerend en immaterieel erfgoed: GUM & Plantentuin

Het Gents Universiteitsmuseum (GUM) en de Plantentuin geven onderdak aan de academische erfgoedverzameling van de Universiteit Gent. Deze omvangrijke collectie, de grootste in Vlaanderen, wordt bijeengebracht in een vernieuwend museumconcept.

In GUM & Plantentuin kan de bezoeker collectiestukken uit verschillende wetenschappelijke disciplines ontdekken, zowel historische als moderne onderzoeksobjecten. Het museum wil een plek zijn waar de bezoeker zich kan verdiepen in het onderzoeksproces en kan ervaren dat wetenschap het resultaat is van vallen en opstaan, twijfel en verbeelding.

Sinds de opening in oktober 2020 zijn er al diverse expo’s, tentoonstellingen, lezingen, debatten en workshops georganiseerd.

Uit het juryverslag: “GUM & Plantentuin inspireert en blinkt uit als nieuwe speler in het museale landschap. Het museum weeft ‘twijfel’ als een sterk element doorheen de hele werking en creëert een museum als een waardevolle plek voor maatschappelijk debat. Ook realiseert het vanuit een doordrongen visie een doorgedreven participatieve werking, en doorbreekt zo het klassiekere museummodel.”

Het GUM wil geen wetenschappelijke waarheden tonen, maar wel de twijfel en schoonheid van de wetenschappelijke praktijk, schreef Ruben Mantels in zijn artikel over het universiteitsmuseum.

Amateurkunsten: Het Scheldeoffensief

Het Scheldeoffensief is opgericht in 2017 door acteur en artistiek leider Frank Dierens en algemeen coördinator An Van den Bergh. De missie van het gezelschap is om bij te dragen aan een inclusiever kunstenveld. Dat doen ze door (jong)volwassenen met een beperking een plaats te geven op het podium.

Uit het juryverslag: “Het Scheldeoffensief verdient de Ultima voor Amateurkunsten 2023 voor zijn bijdrage aan de beeldvorming rond inclusief en participatief theater, voor zijn inspirerende methodologie inzake het betrekken van mensen met een beperking in professionele voorstellingen, voor zijn niet-paternalistische visie rond inclusie en diversiteit in het kunstenveld en voor de niet-aflatende creativiteit en passie van zijn voorstellingen.”

Architectuur en toegepaste kunsten: Rotor vzw

Het Brusselse ontwerp- en onderzoekscollectief ROTOR vzw legt zich toe op duurzaamheid en circulaire architectuur. De architecten en onderzoekers doen onderzoek naar recuperatie en herverkoop van bouwmaterialen.

Uit het juryrapport: “Met haar circulaire aanpak inspireert Rotor architecten, ontwerpers én het grote publiek. Naast de duurzaamheidsboodschap drukt de organisatie een sterk, onderliggend maatschappelijk engagement uit.”

Beeldende kunst: Marianne Berenhaut

Marianne Berenhaut (°1934) is beeldend kunstenaar en werkte haar leven lang op thema’s als verlangen, trauma, herinnering en afwezigheid. In haar uitgebreide oeuvre, getekend door de Tweede Wereldoorlog, assembleert ze verschillende materialen.

Uit het juryrapport: “Marianne Berenhaut laat zien dat kunst een eerste levensbehoefte is, een existentiële noodzaak. Het stelt ons in staat om onszelf en elkaar te begrijpen, om empathie te cultiveren en om herinneringen over te dragen.”

Cultureel ondernemerschap: Onkruid

De vzw Onkruid wordt gedragen door een groep jonge ondernemende muziek- en kunstliefhebbers. Zij zijn onder andere de bezielers achter het Horst Arts and Music-festival, een unieke mix van kunst, architectuur en elektronische muziek.

De jury: “De verschillende projecten van Onkruid zijn op korte tijd een referentie geworden in het Vlaamse culturele landschap. De jury looft het pionierswerk, de multidisciplinaire werking en het sterke interdisciplinaire team van Onkruid dat expertise in kunst, muziek, design, marketing en urbanisme combineert.”

Bekijk hieronder een documentaire over het Horst & Arts-festival.

Muziek: Bryggen

Bryggen, het strijkorkest onder leiding van Jolente De Maeyer, geeft een nieuwe invulling aan het traditionele gegeven van het strijkorkest. Ze verkennen de grenzen tussen het klassieke musiceren en de rol van vioolspel in volkse tradities.

Uit het juryrapport: “De bijzondere kwaliteit van Bryggen schuilt in de doordachte wijze waarop het orkest vernieuwing koppelt aan de grote traditie van de klassieke muziek. Bryggen is een voorbeeld van een ensemble dat grenzen verlegt en de maatschappelijke inhoud van een kunstvorm verruimt.”

Opkomend talent: Aya Sabi

Aya Sabi (°1995) is schrijfster en columniste bij Mo* en De Morgen. Ze brak door met haar debuutroman Half leven (2023), een Marokkaans-Nederlandse familiekroniek van drie generaties vrouwen.

Uit het juryverslag: “Aya Sabi werpt zich op als een voorbeeld voor de sector, niet alleen door de kwaliteit van het literaire werk dat ze aflevert maar ook door het voortdurende, niet te temperen maatschappelijke engagement dat ze opneemt. In alles wat ze maakt en schrijft, schuilt een open hand, een uitnodiging tot verbinding.”

Sociaal-cultureel volwassenenwerk: Liga voor Mensenrechten

De Liga voor Mensenrechten speelt een grote rol in het bewaken van burgerlijke vrijheden en het aankaarten van mensenrechtenschendingen. Al jarenlang vecht de Liga ervoor een maatschappij te bekomen waar mensenrechten worden begrepen, verdedigd en gewaardeerd.

Uit het juryverslag: “De Liga voor Mensenrechten speelt een cruciale rol in actuele debatten. Door te denken en te handelen vanuit het mensenrechtenkader helpt de Liga om maatschappelijke vraagstukken op te lossen.”

Publieksprijs: Die Verdammte Spielerei

Die Verdammte Spielerei is een uniek gezelschap van zes muzikanten dat een hilarische draai geeft aan de klassieke fanfare. Vol absurditeit, humor en muzikaliteit slagen ze erin het publiek te verrassen en vermaken. Sinds hun oprichting in 2016 hebben ze reeds een indrukwekkend palmares weten op te bouwen.