samenleving column

Alleen met nuance en concrete maatregelen kan Black Lives Matter de geschiedenis veranderen

Het is volgens Hind Fraihi verleidelijk om de Black Lives Matter-betogingen te vergelijken met de Beeldenstorm van 1566, en niet alleen omdat er allerlei helden van twijfelachtig allooi wankelen op hun sokkels. Deze cruciale periode uit de geschiedenis van de Nederlanden was het begin van een langdurig conflict en dreef een wig in de gemeenschap. “Als de protestgolf van 2020 het pad van het doorgedreven identitarisme verder afwandelt, dreigt eenzelfde scenario.”

Er is niets mis met het letterlijk neerhalen van een notoire slavenhandelaar als Edward Colston, die meer dan 100.000 Afrikaanse mannen, vrouwen en kinderen verscheepte naar Amerika. Evenmin schort er wat aan het verwijderen van beelden die zijn neergezet ter verheerlijking van onze beruchte ‘slavenkoning’ Leopold II. Beide figuren hebben bijzonder veel bloed aan hun handen. De discussies die her en der opduiken over de precieze hoeveelheid slachtoffers zijn louter semantisch en doen niet ter zake. Dat je dergelijke figuren in het straatbeeld moet laten staan omdat je anders ‘de geschiedenis uitvlakt’ klopt evenmin. Geschiedenis leer je via boeken en op school, waar overigens best wat meer aandacht mag worden besteed aan deze periode. Beelden dienen om het straatbeeld op te fleuren.

De wereld wordt heus geen slechtere plek nu Colston niet meer uitkijkt over Bristol of als Leopold II van zijn sokkel wordt gehaald in Brussel, Oostende of Aarlen. Maar of de wereld er beter van wordt? Dat is een hele andere vraag.

Want het lijkt erop dat het begrip van ‘foute figuur uit het verleden’ door een aantal actievoerders wel heel ruim wordt opengetrokken. In Gent werd er een serene actie gevoerd aan het standbeeld van koning Albert I, omdat onder zijn koningschap Congo een kolonie van België werd. Ook een buste van koning Boudewijn werd besmeurd met rode verf vanwege zijn vermeende betrokkenheid bij de moord op Patrice Lumumba. In Nederland heeft de actiegroep Helden van Nooit een lijst gemaakt van historische figuren die uit het straatbeeld moeten verdwijnen. Het gaat dan veelal om befaamde zeevaarders van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) als Piet Hein, Jan Pieterszoon Coen, Witte de With of Michiel de Ruyter. Maar ook bijvoorbeeld Pim Fortuyn prijkt op het lijstje als “fervent aanhanger van het homonationalisme”.

Voor het meest frappante voorbeeld moeten we kijken naar de overkant van het Kanaal. Daar werd tijdens een Black Lives Matter-betoging het standbeeld van Winston Churchill besmeurd met onder meer de tekst ‘was a racist’. Het moet van de London Blitz geleden zijn dat Groot-Brittannië zich zo bedreigd voelde in zijn eigenheid. Churchill is hoe de Britten zichzelf graag zien; dwarse einzelgänger, koppig visionair, onbevreesd staatsman en aan de juiste kant van de geschiedenis. Daarnaast had hij behoorlijk wat racistische vooroordelen over Indiërs, kleurlingen en moslims en lag hij aan de basis van een van de grootste hongersnoden van de vorige eeuw. Maar dat wordt graag vergeten in het licht van zijn overwinning op het nazisme.

Het besmeuren van Churchill dwingt het Westen om ook eens met een andere bril te kijken naar zijn ‘helden’. Te beseffen dat niet iedereen de geschiedenis ervaart zoals die in onze geschiedenisboeken staat. Het einde van het gruwelijke naziregime was bijvoorbeeld van een niet te overschatten belang voor Europa. Maar het veroorzaakte nauwelijks een rimpel in het directe lot voor dat deel van de wereldbevolking dat leefde in een kolonie of behoorde tot een gediscrimineerde minderheid. In de Verenigde Staten zou het nog tot ver in de jaren 1960 duren vooraleer er een einde kwam aan de segregatie, die de tweederangs status van zwarten in wetten goot. Frankrijk klampte zich met zoveel pathos vast aan zijn status van koloniale grootmacht dat het er twee bloedige oorlogen in Algerije en Indochina voor over had. Nederland deed dit dunnetjes over met de omstreden politionele acties in Indonesië. België speelde een wel heel omstreden rol bij de onafhankelijkheid van Congo.

De vraag is: welke kant laat je doorwegen? Staatsman en redder van de natie of racistische leider die een hongersnood veroorzaakte. Zeehelden of slavenhandelaars? Koning of usurpator van een kolonie? Het antwoord op die vragen mag echter niet alleen worden uitgevochten op straat of door ‘antikoloniale raids’ op standbeelden en straatnaambordjes. Evenmin op de sociale media, waar het rellen ongeziene proporties aanneemt.

Maar dan is het dringend nodig dat het nieuwe blacktivisme het pad naar een identitaire beweging verlaat. Want een deel van de Black Lives Matter-beweging is zich stilaan aan het ontpoppen tot een bijzonder besloten clubje, waarbij op basis van huidskleur wordt bepaald wie mee strijd mag voeren tegen de haast allegorische Witte Man en zijn white privilege. Een opbod van wie er het grootste slachtoffer is van de geschiedenis, waarbij kolonisatie en slavernij worden gebruikt als graadmeter. Wie tot slaaf gemaakte voorouders kan opdiepen, heeft meer recht van spreken. Alleenrecht van spreken soms. De strijd wordt aldus verengd tot Alt Black versus Far Right. Waarbij er geen plaats is voor nuances of andere kleurschakeringen.

Reden daarvoor is dat alles drijft op louter emoties. En dat is ook begrijpelijk, de aangrijpende beelden van de verstikkingsdood van George Floyd roepen bij iedereen ongeloof en woede op. Voeg dat bij jarenlange achterstelling, discriminatie en racisme enerzijds en de laksheid of onwil van beleidsmakers om daar ook maar iets aan te veranderen anderzijds. Het resultaat is een explosie van frustratie en razernij die zich niet alleen richt op de symbolen van een fout verleden, maar ook op de blanke gemeenschap in haar geheel.

Dat kan therapeutisch werken, misschien als een balsem op een gekrenkte ziel, als je zaken kunt roepen als ‘Witte onschuld bestaat niet’, er trots op zijn dat ‘Fear has switched sides’ of schrijven dat ‘Witte mensen hun weelde alleen maar kunnen afkopen door individuele herstelbetalingen aan zwarte mensen of organisaties’. Maar het zet geen zoden aan de dijk, integendeel. Je bewandelt hetzelfde pad van de racisten die menen dat ik, met Marokkaanse roots en islamitische achtergrond, mij moet verantwoorden voor 9/11 of de aanslagen in Maalbeek en Zaventem. Het leed dat kolonisatie en slavernij hebben veroorzaakt is niet iets als een pasta van schuld die je gelijkmatig kunt uitsmeren over de hele blanke gemeenschap.

George Floyd kan de Rosa Parks van deze generatie worden. Een ‘incident’ dat de loop van de geschiedenis verandert. Maar dan moet er richting worden gegeven aan de woede. Er moet een inhaalbeweging komen met concrete maatregelen die het leven van gediscrimineerde groepen makkelijker op maken. Te beginnen met praktijktesten, vooral op de arbeidsmarkt en de woningmarkt. Een BDS-campagnes (Boycot, Desinvesteringen en Sancties) tegen discriminerende bedrijven en organisaties. En ten slotte het publieke debat nuanceren, door dekolonisatie geen overwicht te geven. Fouten uit het verleden moeten we erkennen, maar onze toekomst mogen we er niet door laten hypothekeren. De toekomst heeft politieke actie nodig. Voor therapie is er ook plaats, niet op straat en niet door groepen op te zetten tegen groepen, maar op de zetel van de psychiater.

• Black Lives Matter
• Churchill
• Leopold II