Hoofdredacteur Hendrik Tratsaert licht het thema van het meinummer toe: ‘Allemaal animaal – het dier in de mens, de mens in het dier.’

De letter A voor Animal. “We moeten ons durven te begeven op de grens die ons scheidt van het animale, zodat de scheiding wordt opgeheven.” Zo definieerde de filosoof Gilles Deleuze zijn grondhouding van mens tegenover dier in zijn fameuze Abécédaire. Daaraan moest ik denken toen we de titel ‘Allemaal animaal’ kozen voor ons themadossier over mens en dier.

“Il faut devenir animal”, besloot Deleuze. Dier leren worden dus. Het was zijn manier om te zeggen dat hij eigenlijk niet meer geloofde in het antropocentrische wereldbeeld – de mens als middelpunt van alle leven en handelen. Het klonk vijfendertig jaar geleden al niet ondoordacht. Als zoogdier is de mens nu eenmaal ook een deel van de natuur, net als de planten, de ongewervelden en al wat loopt, kruipt, vliedt, of een microscopisch bestaan leidt.

Vandaag klinkt de roep om grondrechten voor die natuur, en voor dieren in het bijzonder, almaar luider. Het gevolg van deze redenering is natuurlijk wel dat die grondrechten alleen maar kunnen bestaan bij de gratie van precies diezelfde mens die ze toekent.

Vanuit een 360-gradenbenadering bekijken we in ‘Allemaal animaal’ wat er leeft over dit thema. In het openingsartikel beschrijft Lode Delputte de kenterende mentaliteit in de verhouding van de mens tegenover dieren. In de andere artikelen lees je hoe mensen een dier ten dienste stellen van een bepaalde ideologie, hoe vele uiteenlopende kunstenaars hybride wezens verzinnen om uiting te geven aan hun gemengde gevoelens, en hoe het concept van de dierentuin ooit ontstond en nu onder druk komt te staan.

Als zoogdier is de mens een deel van de natuur, net als de planten, de ongewervelden en al wat loopt, kruipt, vliedt, of een microscopisch bestaan leidt

Het dier als metafoor voor de eigenaardigheden van de mens is eeuwenoud. Onze voorpublicatie uit De Reynaert. Leven met een middeleeuws meesterwerk van mediëvist Frits van Oostrom gaat over de nawerking van deze legende in het gebied dat nu Vlaanderen heet. Zijn bewoners en tal van schrijvers zijn zich gaan identificeren met deze sluwe underdog: wie niet groot is, moet slim zijn. Wetende dat onze vriend de vos vandaag op basis van zijn daden levenslang zou krijgen, plus het stigma van psychopaat, ben ik blij dat we met Reynaert op het domein van de fictie vertoeven. Wie laatst lacht, best lacht, dacht niet alleen de vos.

In een ander artikel dalen we met een specifiek dier als zinnebeeld af naar de harde realiteit. De populatie van de grutto, Nederlands trotse weidevogel, is de voorbije decennia met drie vierden gedaald – halverwege de twintigste eeuw waren er nog honderdtwintigduizend paren. Die instorting vormt voor schrijver-bioloog Albert Beintema de aanleiding tot conclusies over monocultuur en overproductie met ingrijpende gevolgen voor de biodiversiteit. Mijn eenvoudige rekensom, rekening houdend met een verdere achteruitgang van vijf procent per jaar, dixit Beintema, roept volgend schrikbeeld op: in 2053 niet één grutto meer.

Verderop in dit nummer kan ‘Het spook van de historische canon’ van literair-historicus René van Stipriaan op mijn onverdeelde aandacht rekenen. Je verneemt waar het idee van een canon vandaan komt en wat er in Nederland en Vlaanderen van geworden is: op elk domein toepasbaar en soms dogmatischer dan waartoe hij ooit geconcipieerd werd.

Vandaag klinkt de roep om grondrechten voor de natuur, en voor dieren in het bijzonder, almaar luider

Het artikel over de staat en de toekomst van de Taalunie heeft ettelijke weken journalistiek onderzoek gekost. Adjunct-hoofdredacteur Tomas Vanheste en Daan Stoop (De Groene Amsterdammer) namen de tijd voor een grondige analyse en interviewden vijfentwintig kenners en ingewijden. Conclusie: de Taalunie is nog altijd ons belangrijkste instrument om aan taalbeleid te doen, maar over de huidige invulling (wie, wat, hoe) valt een en ander te melden dat beter kan.

Iedere pen met naam is ooit ergens begonnen. Met ons nieuwe talentontwikkelingstraject De Mediakaravaan begeleiden we vijf jonge cultuurjournalisten. Na een oproep in Nederland en Vlaanderen streken ze neer op het festival Shakespeare is Dead in de Brakke Grond en maakten stukken en podcasts over de uitdagingen van theaterschrijvers vandaag. We doen hetzelfde op het podcastfestival Oorzaken in juni. Het resultaat lees en hoor je op onze website.

Daar vind je ook De Eerste Keer, onze rubriek over romandebuten, die we uitbreiden met een podcastreeks: Dirk Vandenberghe en Anouk van Kampen interviewen in elke aflevering twee debuterende schrijvers en een door de wol geverfde auteur over zijn/haar/hun debuut. Samen met de ruim honderd recensies per jaar en de vele trendstukken over Nederlandstalige literatuur maakt deze podcast van de lage landen (tijdschrift én site) een van de weinige plekken waar je systematisch zo’n volume aan uitgekiende inhoud over het betere boek aantreft. Men zegge het voort!

En ten slotte, omdat we van tipjes van de sluier houden: opdat het Nederlandse koninklijke paar niet met lege handen naar huis zou gaan bij zijn staatsbezoek aan België (20-22 juni), brengen wij een speciale editie van de lage landen uit. Met als focus: heden, verleden en vooral toekomst van beide landen. Hoe stellen België en Nederland het in 2050? We gaven schrijfopdrachten aan enkele van onze beste schrijvers en denkers. Deze publicatie zal vanaf 20 juni verkrijgbaar zijn via onze site en de boekhandel.