180 jaar geleden gingen België en Nederland officieel uit elkaar

Op 19 april 2019 bestaat België 180 jaar. Officieel tenminste, want België ontstond uiteraard al in 1830, toen het zich na een revolutie losmaakte uit het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830). Maar pas op 19 april 1839 aanvaardde de Nederlandse koning Willem I het scheidingsverdrag tussen Nederland en België.

Kort na de Belgische revolutie in 1830 wisten de revolutionairen een vrij gunstig verdrag af te sluiten met de grote mogendheden. Het Belgische Nationaal Congres keurde kort daarna dit Verdrag der XVIII artikelen goed. Maar de Nederlandse koning Willem I weigerde dat akkoord en viel het jonge België aan.

Na een veldslag van tien dagen en vooral dankzij het optreden van het Franse leger werden de Nederlanders weer verdreven. De internationale mogendheden waren wel geschrokken van de kwetsbaarheid van België en stelden een nieuw verdrag op dat gunstiger was voor Nederland. Maar een koppige en gekrenkte Willem I weigerde ook dat nieuwe Verdrag der XXIV artikelen te ondertekenen.

In het nieuwe verdrag moest België een gedeelte van Limburg aan Nederland afstaan en het verloor het oostelijke deel van Luxemburg. Het diende ook een groter deel van de staatsschuld op zich nemen. België zou ook neutraal blijven. Nederland moest wel de toegang tot de haven van Antwerpen over de Westerschelde openhouden en België kreeg het recht op een verbinding tussen de haven van Antwerpen en de Rijn, de zogenaamde IJzeren Rijn.

Maar Willem bleef weigeren. België en Nederland leefden verder op voet van oorlog. De Nederlandse troepen hielden bepaalde vestigingen in de buurt van de haven van Antwerpen bezet. Het was maar na tussenkomst van een Frans-Engelse coalitie dat de Nederlandse koning zijn houding milderde.

De situatie zat muurvast. Tot Willem in maart 1838 onverwacht meedeelde dat hij instemde met de voorwaarden die tijdens de Conferentie van Londen in 1831 in de XXIV artikelen werden vastgelegd en dat hij de onafhankelijkheid van België erkende.

In 1839 ondertekende hij het Verdrag van Londen. Er waren wel enkele kleine aanpassingen aan het oorspronkelijke verdrag nodig. De scheepvaart op de Schelde werd volledig vrijgemaakt en België moest minder bijdragen aan de afbetaling van de staatsschuld van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.

Dat Willem I plots van houding veranderde, had vooral met de binnenlandse politieke situatie te maken. De relatie tussen de Nederlandse koning en de politieke klasse was grondig verstoord. De bestuursstijl van de koning werd niet meer aanvaard en bovendien was de financiële situatie van Nederland erg slecht. Een dringende sanering van de overheidsfinanciën was noodzakelijk. Het ondertekenen van het vredesverdrag met België was voor Willem I een eerste tegemoetkoming aan de eisen van de politici. Het zou overigens maar uitstel betekenen voor de koning. In 1840 moest hij ontslag nemen na een schandaal – de aankondiging van zijn huwelijk met een Belgische, katholieke gravin.

De gevolgen van het Verdrag van de XXIV artikelen laten zich tot vandaag voelen. Toen Duitsland in 1914 het neutrale België binnenviel, voelde het Britse rijk zich op basis van het verdrag verplicht om België te hulp te schieten. Zij hadden zich namelijk garant gesteld voor de neutraliteit.

Ook de IJzeren Rijn en het bevaarbaar houden van de Westerschelde zorgen tot vandaag voor discussies tussen beide landen. Maar van een oorlogssituatie – of de dreiging daarvan – is er sinds 1839 geen sprake meer. Nederland en België werden in die 180 jaar bevriende buurlanden.